BUNDELING: EEN GOUDEN GREEP? - KpVV

eeld.” Er bestond tot het begin van de jaren tachtig nog steeds het idee dat de steden in de Randstad
niet teveel moesten groeien. “De Vierde Nota is wat dat betreft een echte omslag: bouwen in
en aan de vier grote steden krijgt prioriteit en de twee mainports krijgen de ruimte om verder te
groeien. Toch zie je nog steeds wel die spanning tussen centrum zoeken en centrum vlieden”, zegt
Leeflang. Het Nederlandse thema van de spanning tussen concentratie en deconcentratie blijft ook
in de jaren negentig actueel. We blijven zowel de grote metropool als het verstrooide urban field
schuwen. “Maar de Vierde Nota heeft er toch voor gekozen om daarbij de centrumzoekende krachten
te accentueren. Dat is het hele punt geweest van de nabijheid van en het draagvlak voor stedelijke
voorzieningen en werkgelegenheid.”
Het derde punt van aanpassing gaat over uitvoerbaarheid, financiering en de afbakening van de verantwoordelijkheid
van de overheid in de ruimtelijke ordening. Niet langer wordt aangenomen dat
de overheid zelf de grootste verstedelijkingsoperaties moet betalen, zoals de formule van VROM
door het samengaan van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening lange tijd gewerkt heeft. “Meer
dan tot nu toe zullen de mogelijkheden voor samenwerking tussen overheid en particuliere sector
worden gebruikt”, stelt de nota. Hans Leeflang denkt dan ook dat het latere succes van de Vinex voor
een groot deel te danken is aan publiek-private samenwerking (pps). “Ineens kregen private partijen
ruimte, en werd er met hen onderhandeld. Het was ook het begin van de verzelfstandiging van
woningcorporaties.”
EUROPESE CONCURRENTIE
De Vierde Nota legt, net als het Tweede Structuurschema Verkeer en Vervoer, een zwaar accent op
internationalisering en de gevolgen daarvan voor de ruimtelijke ontwikkeling. In zekere zin is dit ook
een soort terugkeer naar de allereerste nota’s, zoals in de Tweede Nota waarin Nederland bescheiden
afgebeeld werd als ‘slechts’ een regio in Europees perspectief. In Het Westen ... en overig Nederland
uit 1956 schrijft men meer zelfverzekerd over de Rijn als ‘hartader van Europa’ en de voordelen
van de ‘bij uitstek gunstige verkeersligging’ van Nederland in Europa. Deze gedachte van ambitieuze
toegangspoort tot een groter achterland keert terug, nu geactualiseerd door de vrije markt die in
1992 binnen de Europese gemeenschap zou ontstaan.
Dit leidt meteen tot een tweede hoofdthema van deze nota: concurrentie en concurrentiepositie. Dit
thema werkt op meerdere punten in de nota door: de concurrentie tussen steden onderling, het bieden
van een aantrekkelijk vestigingsklimaat, of de positie van Nederland als distributieland in Europa
en de mainports van de Rotterdamse haven en Schiphol. Het motief van ‘aantrekking’ heeft te
maken met meer algemene economische ontwikkelingen: nieuwe industrieën en bedrijven zijn minder
plaatsgebonden, footloose, en kunnen vrijer kiezen waar ze zich willen vestigen. Dus moet de
stad ook iets van sprankeling kunnen bieden. Niet eerder is in nota’s op zo’n manier over steden en
ruimtelijke ordening gesproken: als objecten die met een eigenmachtig beheersbare aantrekkingskracht
ingezetenen en vooral bedrijven kunnen werven.
57
B U N D E L I N G : E E N G O U D E N G R E E P ?
BUNDELING IN EN AAN DE STAD
Vanuit dit perspectief wordt het concept bundeling nu dan ook direct op de stad zelf betrokken: een
compacte stad met stedelijke allure is het streven - hoewel de schaal van onze losse steden zich niet
echt met buitenlandse centra als Parijs, London of Berlijn laat vergelijken. De allure wordt in gang
gezet door de introductie van grote sleutelprojecten in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Maar
ook klinkt ze door in de aanwijzing van ‘stedelijke knooppunten’ en de ‘versterking van centrumposi-