Goed bekeken! - Ketens & Netwerken

3.3 Handhaving en Nalevingbereidheid
Uit onderzoek is gebleken dat de motivatie (het ‘willen’) van de
cliënt van grote invloed is op de kans op werkhervatting. Met andere
woorden: naast het zoekgedrag van de cliënt en de kans op een
baan (vgl. kwadrantenmodel) is ook de nalevingbereidheid van
de cliënt van invloed op de uitstroom naar werk. Handhaving is
met andere woorden de ‘vangrail’ langs de beste weg naar werk.
Het bieden van een goede weg naar werk kan in belangrijke mate
voorkomen dat mensen de vangrail raken. Het begrip handhaving
maakt duidelijk dat het bij de aanpak van fraude niet alleen gaat om
repressie maar ook om preventie. De term hoogwaardig handhaven
moet aangeven dat het gaat om bereidheid bij de cliënt tot spontane
naleving van regelgeving. Alle handhavingactiviteiten hebben dus
tot doel de spontane nalevingbereidheid van de burger (om zich
aan zijn plichten te houden) te optimaliseren. Het gaat hierbij om
innovatieve combinaties van preventieve (voorlichting, optimalisering
dienstverlening) en repressieve (om het verhogen van de pakkans
bij fraude, sanctiekans, uitvoeringskans) instrumenten.
Bekend is dat een deel van de cliënten in meer of mindere mate
onvoldoende gemotiveerd is. Dat betekent dat we het risico
lopen dat afspraken en verplichtingen niet nagekomen worden.
Handhaving is daarom belangrijk en in de afgelopen jaren
nadrukkelijk op de agenda verschenen van alle ketenpartners. Vaak
is het echter opgepakt binnen de kolommen. Vanaf 2003 zijn hier
en daar gemeentelijke sociale diensten in samenwerking met lokale
CWI’s gaan experimenteren met kolomoverstijgende handhaving.
Over deze experimenten is in december 2005 een rapportage
verschenen (Handhaven op weg naar werk, eindrapportage van
7 handhavingexperimenten in de keten). Het UWV heeft bij enkele
van deze experimenten aansluiting gezocht. UWV en CWI zochten
elkaar inmiddels ook op om handhaving kolomoverstijgend te
organiseren hetgeen op enkele gebieden tot een gezamenlijke
handhavingsaanpak leidde.
Door een expertgroep zijn alle gevonden fraudevormen bij
sociale zekerheid in termen van cliëntstrategieën beschreven.
Ook is in beeld gebracht hoe het huidige controleproces nu vaak
is ingericht. Administratieve controle speelt daarin de hoofdrol,
slechts zelden aangevuld met feitelijke controles als huisbezoek,
analyse van bankafschriften, etc. Ook wordt op basis van tal van
onderzoeken geanalyseerd welke risico’s met deze controles
kunnen worden weggenomen en welke niet of in mindere mate.
Daarbij wordt de conclusie getrokken dat zelfs met maximale inzet
van alle controlemiddelen slechts de helft van de fraudevormen
gedetecteerd kan worden. In de praktijk houdt dat in dat burgers
die willens en wetens willen frauderen (5%) er altijd mee weg zullen
komen en dat twijfelaars/calculerenden (20%), afhankelijk van hun
informatiepositie over de controlemogelijkheden, slechts ten dele
gecorrigeerd kunnen worden. Met controle kan de poort dus niet
volledig worden afgesloten voor frauderende burgers. Intensieve
controles voor alle cliënten zijn relatief duur en zorgen juist voor de
De praktijken - 17