NJB-1401

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012Nationale ombudsman 114 274 273 325 356 253 307 407Alex Brenninkmeijer 13 71 105 130 172 98 114 220Tabel 4: Aantal vermeldingen in landelijke kranten (Bron: LexisNexis)voorjaar van 2012. 19 Hij noemt hierin een aantal kabinetsvoorstellen‘symbolisch’ en hij vindt bovendien dat hetkabinet ‘uit ressentiment’ de positie van de rechtspraakverzwakt. Tenslotte bestempelt hij de opstelling van decoalitiepartijen als ‘kadaverdiscipline’. Een ander voorbeeldis zijn optreden in het televisieprogramma Buitenhofin het najaar van 2013. Hierin hekelt hij (als reactie opeen kritisch rapport van de Raad van Europa) de negatievestemming tegen vreemdelingen in ons land. Volgens hemis het politieke klimaat in Nederland ‘discriminatoir’. 205. EvaluatieVolgens Brenninkmeijer is de kern van zijn opdracht alsNationale ombudsman een bijdrage leveren aan hetvertrouwen van de burger in de overheid. Het uitgangspuntvan zijn ‘vertrouwenstheorie’ is dat klagers die tevredenzijn over de manier waarop een overheidsdienst hun klachtheeft behandeld, ook eerder tevreden zijn over hetalgemene functioneren van die dienst, en dat zal uiteindelijkook bijdragen aan meer vertrouwen in de overheid. 21Brenninkmeijer schrijft in zijn eerste Jaarverslag (2005): ‘DeNationale ombudsman is het kenniscentrum voor debehoorlijke verhouding tussen overheid en burger (…) enwerkt aan het herstel van het vertrouwen van de burger inde overheid.’ 22 In hoeverre is hij geslaagd in deze, door hemzelfgeformuleerde, missie voor de Nationale ombudsman?Geen herstel vertrouwen in de overheidTerugkijkend op de afgelopen acht jaar zijn er nauwelijksconcrete aanwijzingen die erop duiden dat het optredenvan de ombudsman inderdaad leidt tot het herstel van hetvertrouwen in de overheid. 23 Volgens Euwema e.a. is erHet succes van Brenninkmeijerals klachtbehandelaar leidtniet automatisch tot herstelvan het vertrouwen in deoverheidslechts sprake van een zwakke correlatie tussen de matewaarin verzoekers tevreden zijn met de Nationaleombudsman en hun vertrouwen in de overheid. 24 Mein e.a.vinden zelfs helemaal geen verband: ‘Uit ons panelgespreken de enquête onder een beperkte groep klagers komtnaar voren dat de op zichzelf genomen adequate klachtafhandelinger niet toe heeft geleid dat het vertrouwen in deoverheid is toegenomen.’ 25 Hun conclusie sluit aan bij debevindingen van een onderzoek naar drie ombudsliedenin België (die institutioneel grotendeels overeenkomenmet de Nationale ombudsman). De onderzoekers stellenhierin: ‘De veronderstelling dat de ombudsman een grotebijdrage kan leveren aan het herstel van het vertrouwen inadministratie en overheid kon op basis van onze data nietempirisch [worden] onderbouwd...’ 26Gelet op deze uitkomsten, is het belangrijk om dedrie eerder besproken rollen van de Nationale ombudsmannog eens opnieuw kritisch tegen het licht te houden.Succesvol belangenbehartiger met oog voormenselijke maatBrenninkmeijer was in de afgelopen jaren bijzonder succesvolals ‘belangenbehartiger’ van de burger. Bij verrewegde meeste klachten hoeven verzoekers niet eerst te wachtenop een formeel onderzoek, maar wordt via de interventiemethodemeteen een praktische oplossing gezocht.Brenninkmeijer benadrukt hierbij bovendien steeds hetbelang van de menselijke maat. Volgens hem ligt er bij deoverheid teveel accent op de ‘rechtmatigheidsreflex’,waarbij als belangrijkste uitgangspunt geldt: ‘regel isregel’. 27 Als alternatief heeft hij daarom het ‘ombudsmankwadrant’geïntroduceerd. Hier ligt niet alleen de nadrukop de ‘zakelijke kant’ van het overheidsoptreden (rechtmatigheid),maar gaat er net zoveel aandacht uit naar de‘relationele kant’ van de overheid (behoorlijkheid). 28 Tegendeze achtergrond pleit hij consequent voor ‘dejuridisering’en voor meer aandacht voor de principes van ‘procedurelerechtvaardigheid’ in de verhouding tussen overheid enburger. 29Het succes van Brenninkmeijer als klachtbehandelaarleidt echter niet automatisch tot herstel van hetvertrouwen in de overheid. Om dit te kunnen verklaren,17. F. Jensma, ‘In de zachte hoek: AlexBrenninkmeijer’, NRC Handelsblad 7 april2012.18. J. Stam & R. Hornstra, ‘Als ik jeuk veroorzaak,doe ik mijn werk goed,’ de Volkskrant21 december 2010.heid…en daardoor óók aan vertrouwen inde overheid?,’ in Brenninkmeijer, 2007, p.145.22. Nationale ombudsman, De maakbareoverheid. Verslag van de Nationaleombudsman over 2005. Den Haag , p. 9.49-63.27. Nationale ombudsman, ‘Regel isregel’ is niet genoeg. Verslag van de Nationaleombudsman over 2006. Den Haag,p. 20.28. Nationale ombudsman, 2005, p. 20.29. Nationale ombudsman, Burgerschapverzilverd. Verslag van de Nationaleombudsman over 2007. Den Haag, p. 16.24. M.C. Euwema et. al, ‘De opmars van deinterventie. Tevredenheid over interventiesvan de Nationale ombudsman,’ in Brenninkmeijer,2007, p. 241.25. Mein et. al, 2010, p. 30.26. S. Van Roosbroek & S. Van de Walle,‘De ombudsman en de klager: tevredenheiden herstel van het vertrouwen,’ Tijdschriftvoor bestuurskunde en bestuursrecht2006/2, p. 116.19. NRC Handelsblad, 7 april 2012.23. M. Hertogh, ‘Burgerbeelden in hetklachtrecht: waarom klachtprocedures nietleiden tot herstel van vertrouwen,’ in M.Laemers & A. Brenninkmeijer (red.), Visiesop klachtrecht. Den Haag: SdU 2010, p.20. ‘Politici leidend in negatieve stemmingtegen vreemdelingen,’ NRC Handelsblad 21oktober 2013.21. Vgl. P. de Jong, ‘Werken aan behoorlijk-NEDERLANDS JURISTENBLAD – 10-01-2014 – AFL. 1 29