Vrij-on-zinnig

Geheimhoudingbinnen devrijmetselarij:twee vrijmetselaarsaan het woordfundamentele bezwaren tegen hetfeit dat er in de vrijmetselarij maatschappelijkedossiers zouden ‘geregeld’worden. Want je zou dan dietransparantie verliezen, die naarmijn mening essentieel is voor eendemocratie.Je pleit dus voor een vrijmetselarij diemeer naar buiten treedt?Precies. Maar ook als de geheimhoudingzou wegvallen, dan heb je nogaltijd het geheim -dat een symbolischewaarde heeft en van een andereorde is. Die symboliek ligt eerderin het niet kunnen uitdrukken inwoorden. Daar ter plekke staan, ietsmeemaken, iets dat niet kan wordenmeegedeeld dat is voor mij hetgeheim. Dat is iets totaal anders danhet achterwege laten van het aspectgeheimhouding.zoeken naar oorzaken en naar schuldigen.Dat kan bijvoorbeeld gaan omiets wat een enorme schok veroorzaakt,zoals de Franse Revolutie. Zogingen een aantal extreem nationalistischeen conservatieve Fransenhiervoor een verklaring zoeken. Aanhet begin van de 19 e eeuw portretteerdenze het Frankrijk van vóór deRevolutie als een katholieke, behoudensgezinde,vrome en sterke natie.Ineens komt de Revolutie daar met debestorming van de Bastille op 14 juli1789. Van de ene op de andere dagJEAN PAUL VAN BENDEGEMDe beslotenheid van de vrijmetselarijis evenzeer een andere zaak. Zohoeven er niet noodzakelijk toeschouwerste zijn bij een inwijdingsritueel.Dat hoeft volgens mij geenopen vertoning te zijn. Dit neemtniet weg dat ook de rituelen publiekgemaakt kunnen worden. LeoApostel heeft dit dan ook gedaan inzijn boek over de vrijmetselarij. Juistvanwege het geheim kan dit naarbuiten komen. De geheimhoudinglijkt mij echter voorbijgestreefd.Maar nogmaals ik beschouw dit alseen persoonlijke zaak.loopt dus vanalles mis. De economische,sociale en historische achtergronden context wordt hier volledigweggelaten. Men zegt dat er een aantalduistere individuen geweest zijndie de macht wensten te grijpen endat er complotten zijn geweest van‘oude’ organisaties. Daar zitten vrijmetselaarstussen, maar ook tempeliers,rozenkruisers en Illuminati… Hetwaren zij die de macht wilden grijpenen die dus het ancien régime van dekoning, de kerk, de adel… moestdoen verdwijnen.En als ik nu eens de vraag omdraai: er zijngeen complottheorieën zonder crisis?Dat klopt, hoewel het wat genuanceerdmoet worden. Dat vijanddenken is constantaanwezig, maar er zijn somspiekmomenten. Er wordt vooral eenpiek bereikt tijdens crisismomenten,want dan zijn de mensen er het meestvatbaar voor. Een crisis kan heel breedzijn. Dat kan effectief een schokkendegebeurtenis zijn -die veel mensen opfinancieel, politiek of militair vlakraakt. Binnen onze hedendaagse emocultuurworden daarnaast ook eerder‘banale’ incidenten -het ongeluk vanprinses Diana is daar een voorbeeldvan- opgeklopt tot uitingen van eensamenzwering.Er is ook een markt voor. Het is opmerkelijkhoe literatuur in de marge vanDan Brown en gelijksoortige romans enfilms zo in de smaak vallen bij hetpubliek. Dergelijke media bouwenvoort op fantastische verhalen en hetpubliek beseft meestal ook dat het fictieis, maar er wordt toch gedacht‘moest het eens waar zijn…’In dat artikel stond ook dat een wetenschapperdie nooit geloofde in complottheorieëndit nu wel doet door de economischecrisis.Dat is ook een typisch kenmerk vansamenzweringen, het aanhalen vanreferenties. Zo worden de woorden vanbekende personen aangehaald. En misschienheeft die ook wel in dat welbepaaldemilieu gezeten en is hij er omde één of andere reden uitgestapt. Dieman of vrouw wordt er dan uitgehaaldals zijnde de spreekbuis of het bewijsvoor die theorie.Zijn er nog andere eigenschappen van vijandsbeeldennaast deze die al genoemdwerden?Ja, dat een complottheorie eeuwig geldenden ahistorisch is. Uitspraken zoalshet bestempelen van alle politici alszakkenvullers kon je twintig jaar geledenook terugvinden. Al worden citatenin verschillende situaties aangewenden heeft het totaal andere personen alsJULI-AUGUSTUS 2009 21