Vrij-on-zinnig

we een boeiend overzicht van debelangrijkste denkers. Het poneren vannieuwe ideeën verliep niet altijd zondergevaar voor de desbetreffendedenkers. Verschillenden werden opgeslotenin de gevangenis of diendennaar het buitenland te vluchten.In deel 2 ‘Van natuurlijke naar menselijkeselectie. Sociaaldarwinisme eneugenetica’ staat de auteur uitgebreidstil bij de evolutie van de verschillendedenkkaders. Niet iedereen deelde hetoptimisme. Velen vreesden voor eennegatieve evolutie van degeneratie diebleek uit de sociale ellende en armoedein de grootsteden van de vroeggeïndustrialiseerde landen. Volgenshen heeft de beschaving die probeertde sociale ellende te verhelpen doormiddel van armenhuizen, ziekenzorgen geneeskunde een averechts effect.Men houdt mensen in leven die vroegerdoor de natuur werden uitgeschakelden stelt hen in staat zich voort teplanten en hun ellende aan hun nageslachtdoor te geven. Sociaal -darwinisten wilden de natuurlijkeselectie in eer herstellen door dearmen- en ziekenzorg drastisch terugte schroeven. Zo kon de natuuropnieuw haar gang gaan. Een anderestrekking, namelijk de eugeneticawilde aan de mens zelf sleutelen. Menwilde de natuurlijke selectie vervangendoor menselijke selectie. Men wilde debesten aan de besten koppelen en devoortplanting van minderwaardigen zoveel mogelijk beperken. De in- en uitsluitingop basis van sociale klassewerd aangevuld met raciale discriminatie.Men zag de maatschappij als eenbiologisch organisme, dat ziek ofgezond kan zijn, met individuele mensenals cellen die bij slecht functionerenverwijderd moesten worden.De ontwikkeling van eugenetica in verschillendelanden komt uitgebreid aanbod. Er wordt bijvoorbeeld gewezen opde rol van eugenetica in de VerenigdeStaten en programma’s om mensen testeriliseren.Gie van den Berghe wijst er op dat hetbegrip ‘levensonwaardig leven’ datmen toeschrijft aan de nazi’s dateertvan voor de oprichting van deNationaal Socialistische Arbeiderspartij(NSDAP), dertien jaar voor de machtsovernamedoor de nazi’s en komt vantwee gerespecteerde geleerden in dedemocratische Weimarrepubliek inDuitsland. De auteur beschrijft de dictatorialepraktijk in Nazi-Duitsland.Eugenetica raakte in diskrediet en hetwoord werd taboe. Volgens Gie vanden Berghe zijn er verschillende oorzakenvoor het in ongenade vallen van deeugenetica. De belangrijkste zijn: hetinzicht dat niet het individu maar hetgen de basiseenheid van erfelijkheid is;de toenemende kritiek op bepaaldeaspecten van wetenschap en technologie;de doorbraak van individuele mensenrechtenen de individualisering vande maatschappij. Niet de groep, niethet algemeen belang, maar het individuen het individueel belang horencentraal te staan.Deel 3 draagt als titel ‘Nieuwe wijn inoude zakken. Genetische eugenetica’.De medische mogelijkheden namen delaatste halve eeuw enorm toe onderandere op het vlak van reproductievegeneeskunde en kennis van de genetica.Denken we aan de mogelijkheidvan pre-implantatie genetische diag -nos tiek. De op het publieke forumgedemoniseerde eugenetica wordt opbiomedisch terrein toegepast onderandere benamingen. Want op wetenschappelijkverantwoorde wijze een zogoed mogelijk of beter nageslachtnastreven, dat is eugenetica. Het tijdiguitsluiten van ernstige genetische risico’svindt steeds meer ingang bij hetgrote publiek. Het gaat niet langer omstaatseugenetica, die van bovenafgedirigeerd wordt en afgestemd is opde collectiviteit, maar om privé-eugeneticagericht op het individu en DNA,met als hoeksteen de keuzevrijheid vanhet individu om zich al dan niet opgenetisch verantwoorde wijze voort teplanten.“Het vooruitgangsidee van onophoudelijkezelfperfectionering van mens enmenselijke soort is niet slecht op zich,maar alleen op voorwaarde dat de individuelevrijheid gerespecteerd wordt,het eugenetisch programma universalistischis, zonder uitsluiting of racisme,en in gunstige omstandigheden gerealiseerdkan worden. Voorlopig is daargeen sprake van en er zijn heel watdringender zaken, zoals ervoor zorgendat de menselijke potenties voor zoveel mogelijk mensen, over de helewereld werkelijkheid worden.”Volgens Gie van den Berghe is De mensvoorbij een kritische lofrede op de verlichtingen het darwinisme, en een kritischeerherstel voor de eugenetica.Het is een poging om de vervormde enhypocriete kijk op eugenetica eenbeetje recht te trekken. Hij wil dedroom reconstrueren voor hij in eennachtmerrie ontaardde en wil heteugenetisch gedachtegoed opnieuwinbedden in zijn sociale en historischecontext.De mens voorbij.Vooruitgang en maakbaarheid.1650-2050Gie van den BergheAmsterdam/Antwerpen,Meulenhoff/ Manteau,2008, 382 p.ISBN 978 90 8542 108 5JULI-AUGUSTUS 2009 53