Vrij-on-zinnig

eerder de kracht van de geschiedenisdie daar overheen moet gaan. Ultiemheb ik daar dus geen fundamenteelantwoord, wat ik in empirische kwestieswel heb.Daarom zijn debatten over waarden zomoeilijk?Precies, ze zijn moeilijker. Weten -schappelijke debatten zijn soms ookmoeilijk, maar je weet in principe deuitweg, althans voor wie het spel wilmeespelen. Wie zegt niet te vertrouwenin dubbelblindonderzoek en meergeloof hecht aan anekdotes, zet zichzelfals het ware buitenspel. In datgeval kun je terecht zeggen dat dit irrationeelis. In ethiek heb je geenmechanisme om te stellen dat iemandvolstrekt irrationeel denkt. Iedereenheeft het recht om vast te houden aanwaarden die niet de mijne zijn. Of menzijn waarden mag opdringen aaniemand anders, is weer een anderekwestie. Uiteindelijk doe ik dat echterook; ik probeer ook mijn waarden overte brengen. Waarden die je hebt enwaarvan je vindt dat ze meer verspreidingverdienen, probeer je zodanigover te brengen dat anderen de waardeervan inzien en ze willen overnemen.Dat gebeurt bijvoorbeeld viaopvoeding en onderwijs. Mensen moetenop zijn minst aan opvattingen enargumentaties over waarden en normenblootgesteld worden om ze teleren appreciëren.De zin of onzin van een uitspraak uit detweede categorie is dus niet eeuwig?De zinnigheid van ethische of esthetischeuitspraken kan veranderen, vooraldoordat erover wordt gediscussieerd. Devolgende generaties zullen zich nu eensmeer laten overtuigen door de ene kant,dan weer door de andere kant. De klokkan ook teruggedraaid worden. Je staathier nooit voor echte verworvenheden,denk ik.Dat is niet het geval in wetenschap. Omeen banaal voorbeeld te geven: weweten nu dat de aarde rond is en nietplat. Je moet al heel wat doen om datterug te schroeven. Een euthanasiewet“Buitengewonebeweringen,hebben nood aanbuitengewonebewijzen.”MONSTER VAN LOCH NESS - BRON WWW.FLICKR.COMof abortuswet kan echter weer afgeschaftworden zonder dat mensen datirrationeel zouden vinden. Men kan hetwel beoordelen als een stap achteruit,maar dat is het dan. Het is heel watanders dan de stap achteruit indien weterug zouden aannemen dat de aardeplat is. Dat zie ik ook niet gebeuren,hoewel het niet geheel ondenkbaar is.Het is bijvoorbeeld mogelijk dat men inhet onderwijs het creationisme weer zouinvoeren. Bij het creationisme volstaathet echter dat mensen de feiten weervoor zich laten spreken om de theorieaan het wankelen te brengen.In ethiek ligt dat anders. Zo hebben desubculturen in Europa hun waarden ennormen meegebracht uit hun cultuurvan oorsprong, en dat zet zich meerderegeneraties na elkaar door. Sterker nog,men plooit zich daar meer en meer opterug, omdat dit nu net deel uitmaaktvan wat het betekent om een subcultuurte zijn. Ik denk dat men sneller irrationeleovertuigingen zal opgeven dan ethischewaarden.Tot slot een laatste vraag. Wat zijn debasisregels van een sceptische houding?Ik vermeldde er al eentje: hoe meereen uitspraak in strijd is met wat wedenken te weten, hoe sterker hetbewijsmateriaal ervoor moet zijn. Datis een sceptische vuistregel: buitengewonebeweringen hebben nood aanbuitengewone bewijzen. Als ik zeg datik thuis een paard heb, is dat niet zo’nspectaculaire bewering. Als ik jou eenfoto toon van mezelf op een paard, danis dat een acceptabel bewijs. Als ikechter zeg dat ik thuis in mijn vijverhet monster van Loch Ness zitten heb,dan is dat een buitengewone bewering.Ik kan jou misschien ook een fototonen, maar je zal denken dat diegefotoshopt is. Je zal straffer bewijsmateriaalvragen, omdat die beweringveel straffer was dan de eerste. Het iseen voor de hand liggende vuistregel,maar lang niet iedereen past die spontaantoe. Men moet natuurlijk in deeerste plaats weten wanneer een uitspraakbuitengewoon is.Andere vuistregels hebben eerder temaken met de manier waarop wij kennisopdoen. Zichzelf in vraag stellen,erkennen dat ooggetuigen niet altijdbetrouwbaar zijn (wat ook geldt voorjezelf), weten dat het brein rare sprongenkan maken, weten dat mensenvaak heel tegenstrijdige opvattingenkunnen aanhangen zonder dat tebeseffen en erkennen dat mensenvaak heel goed zijn in het rationaliserenvan hun mening. Mensen blijvenvaak om sentimentele redenen vasthoudenaan irrationele denkbeeldenvan vroeger en verzinnen daar danargumenten voor. Hoe verstandigermen is, hoe beter men is in het rationaliserenvan de eigen irrationele opvattingen.Een beetje scepticus beseft endoorziet dat, ook bij zichzelf. Eigenlijkgaat het hier om critical thinking, kritischdenken. Dat is een vak binnen defilosofie waar men de basisregels vanhet scepticisme aanleert, zoals het herkennenen doorprikken van drogredenen.Je verwerft er de vaardighedendie nodig zijn om het verschil te kunnenmaken tussen een anekdote eneen dubbelblindstudie. Eigenlijk zou elkkind vanaf de leeftijd van acht jaar criticalthinking moeten kunnen aanleren.Dat komt in het onderwijs veel te weinigaan bod, terwijl het om essentiële vaardighedengaat.JULI-AUGUSTUS 2009 7