Pijn bij Kwetsbare Ouderen - NVAM

terug naar de inhoudsopgave2.4 Pijngedragingen bij kwetsbare ouderen met specifiekeaandoeningen2.4.1 Pijngedrag bij ouderen met Parkinson of MS zonder cognitievestoornissenOnderzoeken naar kenmerkende gedragingen om pijn te herkennen bij ouderenmet de ziekte van Parkinson of met MS (in de ‘cognitief intacte fase’) ontbreken.2.4.2 Pijngedrag bij ouderen met cognitieve beperkingenKlinische studies over pijngedrag bij ouderen richten zich hoofdzakelijk op‘dementie’ en ook wel op ‘cognitieve beperking’, maar in beide gevallen zeldenmet verdere specificatie. De verschillende typen dementie en verschillendeziektebeelden met cognitieve beperkingen, die eerder beschreven zijn, wordenin de onderzoeken nauwelijks genoemd, laat staan dat ze voldoende grondigbeschreven worden. Om deze redenen is er besloten om in dit deel één samenhangendetekst te schrijven over pijngedrag bij cognitieve beperkingen (inclusiefdementie) en daar waar mogelijk specifieke bevindingen te geven over ziektebeelden.Veel van de kennis over pijnbeleving en pijngedrag in deze groep, isgebaseerd op zogenaamd indirect bewijs: studies waarin beoordeeld is, welkeonderdelen van het pijnsysteem zijn aangedaan op basis van PA of neuroimaging,en enkele klinische studies die ondersteunende aanwijzingen leveren, zonderdirect causaal verband te kunnen aantonen.Pijngedrag wordt bij ouderen beïnvloed door enerzijds de aanwezigheid vanchronische pijn en anderzijds van cognitieve beperkingen (Shega et al, 2008).Ouderen met chronische rugpijn vertonen meer grimassen en meer behoedzamebewegingen dan ouderen zonder pijn. Hierbij maakt de aanwezigheid van cognitievebeperkingen geen verschil. Ouderen met cognitieve beperkingen vertonenbij pijn echter meer behoedzame bewegingen en meer wrijven vergeleken metcognitief intacte ouderen. Hierbij maakt de aanwezigheid van chronische pijngeen verschil. Het wrijven van het pijnlijke lichaamsdeel is een stereotypischebeweging die vaak voorkomt bij ouderen met Frontotemporale dementie en deziekte van Alzheimer (Shega et al, 2008).Verzorgers (informeel en formeel) letten tijdens het observeren van pijngedragbij ouderen met verschillende fasen van dementie het meeste op lichaamsbewegingenen pas daarna op gezichtsuitdrukkingen (Closs et al, 2004). Bijouderen zonder dementie of met milde dementie wordt er minder gelet op pijngedrag,omdat zelfrapportage van pijn in deze fase nog mogelijk is. Maar zelfs bijouderen met een milde mate van dementie zijn er personen die pas pijn rapporterenwanneer er expliciet naar gevraagd wordt. Het is dus belangrijk dat verzorgersdat ook blijven doen. Tot de fase van milde dementie gaat de observant op steedsmeer pijngedragingen letten, wat goed past bij de gelijktijdige afname in hetvermogen tot zelfrapportage door de ouderen. Daarna worden met het voortschrijdenvan de dementie steeds minder gedragingen gerapporteerd als aanwijzingvoor pijn, omdat de relatie tussen gedrag en pijn steeds minder duidelijkwordt. Slechts bij uitzondering gaan verzorgers bij toenemende dementie vande ouderen steeds meer letten op verbalisatie (schreeuwen en onsamenhangendpraten) en vooral op lichaamsbewegingen (Closs et al, 2004). Voor alle hulpverleners,zoals verzorgenden, artsen en therapeuten, is het informatief hoe deherkenbaarheid van pijngedrag verandert met het voortschrijden van dementie.Bij het toenemen van de dementie is er steeds meer interpretatie van gedragnodig en dient men de aandacht te verschuiven van actieve zelfrapportage naarde beschrijving van algemene gedragingen (Closs et al, 2004).Ongeacht de mate van dementie (mild of vergevorderd) komen depressie, teruggetrokkengedrag, laag activiteitenniveau en verlies van gewicht of eetlust insterke mate voor bij pijn (Cipher et al, 2006). Ouderen met milde dementierapporteren hevige pijn, belemmering van dagelijkse activiteiten en emotioneleonrust gerelateerd aan pijn (Cipher et al, 2006). Omdat zij effectiever kunnencommuniceren dan ouderen met een vergevorderde dementie, stellen ouderenmet milde dementie bij pijn hogere eisen aan de verzorgers. Dit blijken somsonrealistische hoge verwachtingen, zoals voortdurend 1-op-1 verzorging willen,21multidisciplinaire Richtlijn pijn bij kwetsbare ouderen | Verenso 2011 | deel 2