Zilver Magazine - zomer 2020

Toon Kerkhoff (74) wilde geschiedenis studeren, maar dat vond
zijn moeder geen goed idee. Hij werd uiteindelijk hoogleraar in
de preventieve gezondheidszorg aan de Universiteit Twente. Zijn
nieuwste boek over pestbestrijding in de 17e eeuw combineert
beide interesses. Het is door de coronacrisis opeens verrassend
actueel.
DE ITALIANEN ALS VOORBEELD
De Italianen waren het er al sinds de 15e
eeuw over eens: pest kun je alleen gezamenlijk
bestrijden met strikte maatregelen.
Het was een gedeeld belang van stadsstaten
als Venetië, Milaan en Florence. ‘In Ragusa,
een Italiaanse kolonie die later de stad
Dubrovnik is geworden, had het gewerkt.
Daar hielden ze de schepen uit Constantinopel
tegen, waar de pest was uitgebroken.
Daarna trokken de Italiaanse steden samen
op. Ze deelden informatie over een pestuitcorona
eeuw
Hij steekt spontaan zijn
rechterhand uit om het
bezoek te begroeten. ‘Oh,
sorry. Dat mag nu natuurlijk
niet. Ik was het
even vergeten’, klinkt het
schuldbewust. Kerkhoff trekt zijn hand
schielijk terug. De coronarichtlijnen zitten
kennelijk nog niet tussen zijn oren. En dat
terwijl hij juist dankzij de crisis opeens de
auteur is geworden van een tamelijk populair
boek. Kerkhoff kreeg zelfs journalisten
van de Volkskrant en NRC over de vloer.
Die noemden zijn publicatie ‘een fascinerende
studie’. De uitgever belde al: hij is
tevreden over de publiciteit.
GELEGENHEID MAAKT DE DIEF
Eigenlijk is het Kerkhoff helemaal niet te
doen om de oplagecijfers. Als afgezwaaide
prof van de Universiteit Twente (emeritus-hoogleraar
heet dat officieel) hoeft
hij evenmin verantwoording meer af te
leggen over wat hij onderzoekt en schrijft.
Hij zou zich kunnen wijden aan de grote
tuin rondom zijn bungalow aan de rand
van Goor. En aan zijn passie voor fotografie.
Maar Kerkhoff heeft ervoor gekozen
om zich onder te dompelen in het verleden.
Om precies te zijn: in de geneeskunde
en gezondheidszorg van de 17e-eeuw, de
tijd waarin de wetenschap – vooral in de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
– zich in rap tempo ontwikkelde.
‘Nieuwsgierigheid is mijn motivatie. En
gelegenheid maakt de dief’, vertelt Kerkhoff,
als hij op de praatstoel is gaan zitten.
‘Er bestaat niets mooiers dan de computer,
internet en de firma Google. Vroeger
moest ik voor onderzoek naar de universiteitsbibliotheek
van Leiden, waar je aan
de balie min of meer werd afgepoeierd.
Het was een heel gedoe om bronnen in te
kunnen zien. Nu staat alles online. Vanuit
mijn bureaustoel haal ik zomaar unieke
drukken uit de 17e eeuw tevoorschijn.’
INTELLIGENTE LOCKDOWN
‘Wil je geschiedenisleraar worden? Dat
is niks! Ga maar iets nuttigs doen. Word
dokter bijvoorbeeld.’ Soortgelijke woorden
sprak moeder Kerkhoff ooit tegen haar
zoon, toen die overwoog om geschiedenis
te studeren. De jonge Toon gehoorzaamde.
Hij koos voor geneeskunde. Vooral het preventieve
aspect had al snel zijn interesse.
Waarom wordt de ene mens wel ziek en de
ander niet? Hoe ga je daar als maatschappij
mee om? Hoe richt je de samenleving
zodanig in dat je verspreiding van een
ziekte of virus kunt voorkomen? ‘Als je elf
gezonde voetballers hebt, betekent dat
niet automatisch een gezond team. Het
gaat erom hoe je de organisatie als geheel
gezond houdt. Die vraag is ook aan de orde
bij de aanpak van de coronacrisis.’
Internet is
de grootste
vriend van
gepensioneerd
onderzoeker
Toon Kerkhoff
De corona-aanpak van premier Rutte en de
zijnen, inmiddels bekend als de intelligente
lockdown, lijkt naadloos te passen
in een Nederlandse traditie. In ieder geval
zijn er opvallende gelijkenissen met het
beleid in de 17e eeuw, zo is te lezen in
Kerkhoffs nieuwste boek Per imperatief
plakkaat: overheid en pestbestrijding in de
Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Ook toen ging hier niet alles rigoureus
op slot, zoals dat wél gebeurde in de
landen om ons heen.
zilver magazine
45