COLLECT Nederland Februari 2024

De onbetwiste
meester
van de lach
Frans Hals was een van de meest
vernieuwende schilders van de 17e
eeuw in Nederland. Later maakte
zijn losse schilderstijl hem favoriet
bij de impressionisten. Totdat de
tijd hem inhaalde. Nu is hij dankzij
een samenwerking van vier musea
weer terug waar hij hoort: op het
podium.
TEKST: BERNADETTE VAN DER GOES
Het Rijksmuseum in Amsterdam,
het Frans Hals Museum in
Haarlem, de National Gallery in
Londen en de Gemäldegalerie
Staatliche Museen zu Berlin sloegen voor
een hernieuwde kennismaking met Frans
Hals de handen ineen en stelden de grote
internationale tentoonstelling samen die
nu in Amsterdam is te zien. De laatste was
ruim dertig jaar geleden. De samenwerking
tussen de vier musea verklaart hoe het is gelukt
zo’n vijftig portretten en genrestukken
van topkwaliteit bijeen te brengen, waaronder
vier grote groepsportretten.
Extra bijzonder is dat de Wallace Collection
in Londen voor het eerst in haar geschiedenis
het beroemde doek De lachende cavalier
uit 1624 heeft uitgeleend, waar het al sinds
1870 hangt. Vijf jaar daarvoor had de Engelse
aristocraat Richard Seymour-Conway, vierde
markies van Hertford, het portret op een
Parijse veiling voor het enorme bedrag van
51.000 Franse francs gekocht. Elf keer meer
dan waarvoor de vorige eigenaar, een Franse
graaf, het in 1822 in Nederland verwierf. Het
prijsverschil illustreert hoe de belangstelling
voor Frans Hals, die sinds de 18e eeuw
in vergetelheid was geraakt, in die tijd weer
rap toenam dankzij de inspanningen van
de Franse kunstcriticus Théophile Thoré-
Bürger, die vanaf 1857 in zijn publicaties
het werk van Hals weer onder de aandacht
bracht. Een paar jaar later herontdekte
Thoré ook het werk van Johannes Vermeer.
Wie Hals op De lachende cavalier afbeeldde
is niet bekend. Uit het opschrift rechtsboven
op de wand achter de man blijkt dat hij in
Zijn kleurrijke,
weelderige kleding
wijst erop dat
de cavalier op
het moment van
schilderen nog
vrijgezel was.
1624 de leeftijd had van 26 jaar. Zijn kleurrijke,
weelderige kleding wijst er bovendien op
dat de cavalier op het moment van schilderen
nog vrijgezel was. Mannen die gehuwd
waren werden veel soberder geportretteerd.
De borduursels op de mouw van de cavalier,
met onder meer een afbeelding van een
liefdesknoop en de pijl-en-boog van Cupido,
suggereren dat de geportretteerde in die tijd
openstond voor de liefde.
De cavalier is levensgroot afgebeeld, zijn
houding is ontspannen, zelfverzekerd en
nonchalant. Vanonder zijn grote hoed
werpt hij ons een vrolijke, wat ironische
blik toe. Zijn linkerhand heeft hij in de zij
geplaatst, waardoor zijn elleboog uitsteekt
en het portret diepte krijgt. Een pose die al
sinds de Renaissance in de portretschilderkunst
voorkomt en daarom Renaissanceelleboog
wordt genoemd. Om te zorgen
voor nog grotere nabijheid plaatste Hals de
cavalier dicht op het beeldvlak, waardoor
12