Heaven 150

categorie die ik zou kunnen benoemen. En dat is geen poging om
bewust anders te zijn. Het is gewoon niet hetzelfde: het is geen rock-’nroll,
het is geen jazz, het is niet modern klassiek, het is geen folk. Het
bestaat gewoon niet als genre. Het is als een dier van de Galapagoseilanden,
een soort onderwatereend. Gewoon iets dat het bleek te zijn.’
Wyatt noemde wel belangrijke muzikale invloeden: Pink Floyd en dan
vooral de toetsen van Rick Wright, Indiase klassieke muziek en ASTRAL
WEEKS van Van Morrison.
ROCK BOTTOM heeft goed beschouwd ook wel iets kinderlijks. Wyatt
houdt van de ‘naïeve’ tekeningen van de late Paul Klee en van de bijna
primitief aandoende werken van Picasso en sprak over de ‘schoonheid
van iets wat slecht gedaan wordt.’
ROCK BOTTOM werd door de muziekpers heel positief ontvangen. Steve
Peacock van het muziekmagazine Soundz schreef: ‘…het vertegenwoordigt
alles dat Robert tot een muzikant, zanger en componist maakt
zonder concurrenten en weinig gelijken.’ Melody Maker en New Musical
Express noemden het album in hun eindejaarslijstjes en stelden het op
één lijn met Dylans BLOOD ON THE TRACKS. Het album is door de jaren
heen geliefd gebleven en wordt door veel muziekkenners gezien als
een van de meest bijzondere albums aller tijden. New Musical Express
plaatste het in 2015 op plek 358 van de 500 beste albums ooit.
Na verschijnen trad Wyatt op in het Londense Theatre Royal Drury Lane
met een band met de meeste muzikanten van het album. Naast de
tracks van het album stonden onder meer ook nummers van Matching
Mole op het programma en in de toegift speelde Wyatt zijn versie van
de Monkees-hit I’m a Believer, dat ook voor hem een hitje werd. Een
albumregistratie van dit concert verscheen in 2005.
Shipbuilding
Sinds ROCK BOTTOM heeft Wyatt met tussenpozen aan zijn oeuvre gebouwd,
met hoogtepunten zoals OLD ROTTENHAT (1985), SHLEEP (1997),
CUCKOOLAND (2003) en COMICOPERA (2007). De vierde kant daarvan
is niets anders dan doodse stilte, maar wél met een fraai op het vinyl
gekrast gedicht. Deze albums bevatten sommige van zijn allerbeste
nummers: The Age Of Self, Free Will And Testament, Just As You Are en
Beware. Befaamde
muzikanten als Eno,
Paul Weller en Phil
Manzanera spelen
erop mee. De nummers
ademen dezelfde sfeer
als ROCK BOTTOM.
Heel bijzonder zijn
ook de singles en ep’s
die hij aan het begin
van de jaren tachtig
maakte, met diverse
covers zoals een
hartverscheurende,
trage versie van At
Last I Am Free van Chic
en een ijzingwekkende uitvoering van Strange Fruit van Billie Holiday.
Het allermooiste uit die periode is zijn versie van de anti-oorlogssong
Shipbuilding, die Elvis Costello voor hem had geschreven, over de
Falklandoorlog, de scheepswerven en de tragiek van niet-terugkerende
soldaten. De uitvoering van Costello zelf met de trompetsolo van Chet
Baker is prachtig, maar de uitvoering van Wyatt maakt nog meer indruk.
Piano, akoestische bas, bekkens: tegen deze sobere achtergrond
stijgt de stem van Wyatt tot grote hoogten:
“WAT IK DOE PAST NIET IN
EEN CATEGORIE DIE IK ZOU
KUNNEN BENOEMEN. EN DAT
IS GEEN POGING OM BEWUST
ANDERS TE ZIJN.”
It’s all we’re skilled in/We will be shipbuilding/With all the will in the world/
Diving for dear life/When we could be diving for pearls
Het werk van Wyatt inspireert door de jaren heen veel andere
artiesten. Het Franse Orchestre National de Jazz maakte een pracht
van een coverplaat met jazzy orkestarrangementen en medewerking
van artiesten als Rokia Traoré en Arno. In 2010 maakte Wyatt met de
componist/saxofonist Gilad Atzmon en componiste/violiste Ros Stephen
FOR THE GHOSTS WITHIN, met bewerkingen van eigen nummers en
jazzstandards in een klassiek idioom. Het Britse folkduo The Unthanks
bracht dit jaar een livealbum uit, met zes nummers van Antony and the
Johnsons en negen van Wyatt. The Unthanks spreken over twee van de
meest avontuurlijke songbooks van de laatste vijftig jaar.
Zorgeloosheid
In 2014 maakte Robert Wyatt bekend te stoppen als muzikant. Ter
gelegenheid daarvan verscheen in dat jaar een voortreffelijke, door
hemzelf geautoriseerde biografie van Marcus O’Dair, Different Every
Time. (Al eerder, in 2002, verscheen de fraaie documentaire Free Will
and Testament.) Ook kwam er bij de biografie een dubbel-cd uit met
dezelfde titel. Het eerste deel, getiteld EX MACHINE, bevat hoogtepunten
van zijn eigen werk, opvallend genoeg zonder nummers van ROCK
BOTTOM – op een live-uitvoering van A Last Straw na. Ergens ook wel
logisch, want ROCK BOTTOM zou in zijn geheel op zo’n verzamelaar
moeten staan. Buitengewoon verrassend is de tweede cd, BENIGN
DICTATORSHIPS, die bestaat uit nummers van andere artiesten waaraan
Wyatt bijdroeg. Want hij werkte mee op meer dan 200 albums van
veel uiteenlopende musici. Op de compilatie staan onder meer Björk
en John Cage. Voor ons waren het onbekende nummers, van een zeer
hoog niveau, een ware schat.
Helemaal stoppen deed Wyatt ook weer niet. Zo schreef de Amerikaanse
jazzgitariste Mary Halvorson speciaal voor hem drie nummers
voor het album ARTLESSLY FALLING (2020) van haar groep Code Girl.
Wyatt zingt die nummers, waarvan Lemon Trees tot de hoogtepunten in
zijn oeuvre behoort.
Wyatt is een van de muzikale smaakmakers van de laatste ruim vijftig
jaar en ROCK BOTTOM staat nog steeds als een huis. Terugkijkend zei
hij daarover tegen het tijdschrift Mojo: ‘Wanneer ik eraan denk hoe
vanzelf het ging en hoe impulsief ik toen was. Het werd gemaakt met
een soort zorgeloosheid, waardoor het waarschijnlijk nog steeds als
fris overkomt op mensen. Ik maakte het min of meer ter plekke. Het
leek destijds eenvoudiger.’
Wetende wat Wyatt in 1973 overkwam krijgt ‘een soort zorgeloosheid’
een volstrekt andere lading. ■
WIM BOT EN PETER DE RUITER
(MET DANK AAN ERIK VERHOEF)
25 HEAVEN MEI/JUN 2024