Forprosjekt - nashornet

for stìg fram-yvi, til dess han hev lært det han minst av alt
tenkte paa: lært aa arbeide; korleis han so ved eit »tilfelle«
kjem i skikkelegt arbeid, og korleis dette arbeide hjelper
han lenger og lenger fram, gjer han til folk, til Lars Aslakson,
til ein kar som jamvel kann drøyme um Ragna Brekkaa,
dotter til fatig-tilsynsmannen sjølv,» det er fortalt so,
at sistpaa veit du kje av anna enn at du hev kjent desse folki
all din lìvedag. Men enden paa visa er, at Lars Aslakson og
kjærasten hans – ikkje Ragna! – fèr til Amerika. – Forsoning«
– » D’er den forsoning live byd paa i Norig no for
tidi.
Ein stad fortel Løland soga um den norske utvandraren i
Amerika (»Ein draum« i »Folkeliv«). Gamle Ivar Hustveit
ligg i hytta si burt i Jowa og døyr; i sine siste draumar er
han heime. I grunnen hev han alltid vori der. Sitt sanne liv
hev han lìvt der, med alt slit i Amerika. Men ved gravi hans
talar sidan ein annan utvandrar. Og han drøymer ikkje.
Me drøymer gjerne, segjer denne mannen; men drøyme
er faafengt. Me hev den trøysti, sluttar han, »at me hev
arbeidt for borni vaare og deim som kjem etter oss; dei vil
faa det betre...enn dei nokon gong kunde ha fengi det i
fjellbygdine i Norig!« –
– Med alt dette er tidine betre her heime enn dei fyrr var.
Løland fortel ei sogu fraa den gode gamle tidi, daa folk
trudde paa alt, jamvel paa trollkjeringar. Og rolegt og lempelegt
som han fortèl, fær han oss til aa skyna og sjaa, at det
er berre vel at dei gode gamle dagane er farne.
»Ho spurde Vaarherre«, heiter soga um Anne fraa Helle; og
grunn til aa spyrja Vaarherre um eitt og anna – det hadde
Anne fraa Helle so visst.
Me fylgjer henne gjenom eit langt liv. Ho er ærleg gjente;
greid kone er ho med, endaa ho ikkje fekk den ho vilde
havt; og god mor er ho for sønine sine. Men deim misser
ho i krigen; dei hev ikkje raad til aa kaupe seg frie, maa-tru.
Og mannen hennar vert hengd, for noko av det beste han
gjorde i si lìvetid. Sidan held ho seg uppe med sitt arbeid.
Og daa ho ikkje ser aa arbeide lenger, greider ho seg som
andre kloke konur i den tid: med den vesle lækjekunna ho
hev lagt seg til.
Men i ungdomen var ho fager. Og det drog etter seg, at ho
vart valdteki, fyrst av ein kongens kaptein, sidan av den
Guds mann presten. Og daa ho sidan vitnar sanning mot
son til denne Guds mann – sonen er og prest, og hev attaat
stoli kyrkjesylv –, so fær denne sylvtjuven henne dømd for
»trolldom« og brend; og alt folke gled seg og kvad salmar til
Guds ære. –
Naar ein hev lesi sogo »Ufredstider« (i »Jordvend«), so lengtar
ein ikkje att-ende til 1814 dessmeir. Det er ein sundag
um ettervinteren; folke kjem uppskræmt fraa kyrkja: Lande
skal hava krig att. Ny krig. Noko som presten hev tala um
107 8. Vedlegg