Forprosjekt - nashornet

Den som »vinn live«, d. e. fær alt som gjeld for liv, vil lett
misse det; den som »taper« det, vinn det heller. Live er ikkje
noko som er tilstelt aat oss som ein rett mat; live er det,
som me sjølve kann gjera ut av det. Per Eik (»Eit gamalt
minne«) forspiller ein lagnad som er lagt serskilt godt til
rettes aat han; i »Tvillingbrørar« vinn sjølve den haremynte
fram til menneskjekaar. Og gjenom ein lagnad som er det
reine villspel, paa tvers av alt som meining skulde vera eller
gjeva, vinn Aasmund Aarak endaa soning yvi sitt liv.
Han vinn seg gjenom daudedalar og endelaus seigpining
og kjem til det, at »sistpaa fær ein kava med all si naud
aaleine« og greide ho som ein med aalvor og ettertanke best
kann. Sjølve kyrkjetrøysti sviktar. Det er ikkje sant, at »alt
fær ei tyding attanfor dauden«; daa kjem den villaste av alle
gaatur: helvite; heile ætti, eit faatal fraarekna, skal daa inn i
ei pinsle som er verre enn alt, og dertil heilt utan meining:
endelaus. Han, som kvar dag gjeng i æveleg pinsle, kjenner
og skynar, at sovori kann ikkje vera sant. Rædsla for
dauden vinn han yvi fraa den stundi han fær mod til aa tru,
at dauden er det han gjev seg ut for; dauden vert daa sjølv
sæla: »fred og kvile for alt.«
Og daa vert live godt med all si liding. Fagert vert det, jamvel
for den helselause. Sjølve naturen hev slik ein rikdom.
Den minste ting, eit tre, ein blom, ei grøn bjørk, ein flekk
blaa himil, ei solstraale...det er det reine vidunder for den
som berre lærer aa sjaa det.
Livslovine er strenge. Fræ, livsvonir døyr og brytst i endelaus
mengd. Men det gjer ikkje noko. Naturi er endaa
meir endelaust rik; auser ut og auser ut liv ustanseleg. Og
live er der, og veks og veks. Gamalt rotnar og veikt folnar;
men det sterke og hepne veks; og soleis vert det livande
alltid meir fullkomi. Like eins med menneskje. Liv og helse
øydest som i ørske; men der er alltid nok av sterkt som
klarar seg. Med alle som sjuknar og døyr: ætti lìver og gjeng
fram-yvi.
Han er sjølv ein av dei renningane som er nedtrødde i
vokstren. Og lengi kunde han ikkje skyna, at han med alle
sine unge vonir skulde forkomast so. Men slikt kann ikkje
all-live tenkje paa. Kryplingane lyt liggje. Og her ligg
Aasmund. Men difor hev han ikkje rett til aa døme tilvære
meiningslaust. Med all herjing og øyding: det som byggjer
upp er sterkare enn det som øyder ned. Og fram gjeng det.
Framtidi kann me ikkje gjera oss tanke um. Kva veit me i
røyndi um det endelause – Live paa jordi kann hava samanheng
med liv og vokstr ut gjenom alle heimar og himlar...
Og attanfor alt og gjenom alt kann det vera »ein allvilje, eit
allvit, eit allmegn, som byggjer og styrer det heile –« »Som
ein til slutt kunde kalle Gud, var-so ein vilde –« »Ein som
det var sjølve live aa høyre til, og som ein trygt kunde ande
111 8. Vedlegg