Forprosjekt - nashornet

vel denne elskhugen fær som ein rett (smf. »Umskifte« s.
104); men livsstridig, umoralsk, laatteleg, syrgjeleg er han.
Den unatur, tidsvilkaari i det heile fær lagt inn i dette som
skulde vera naturen i si høgd, livsens bløming og sæle, men
som altfor ofte vert styggedom og sjukdom, – det er ein
livsfaare, som samfundi vaare meir og meir tek til aa skyna
og sjaa. –
– Vanskar ser Løland; men sytar er han ikkje.
Med alt som treng ettertanke: live er ikkje svart. Borni leikar
og spring; ungdomen lær og staakar og elskar og hyggjer
seg til framtidi; dei som eldre er ruslar velnøgde med
sitt arbeid; sorgi og møda tek ein naar ho kjem; og radt
vonlaus er ho aldri; ei trøyst vil det vera kóss det snur. Men
dei gamle trøyster seg til kvila.
Det er ikkje sant at dei er rædde aa døy. Den gamle i »Or
vegen« strævar nok med bøkane. Men han er ikkje uroleg;
Vaarherre lagar det nok. Han hugsar ikkje større paa hi
verdi. Det han mest tenkjer paa er dette underlege, at han
no skal ned i moldi; han fær som ei medkjensle med seg
sjølv, naar han tenkjer paa det. Men elles lìver han i minni
fraa ungdom og barndom. Det er som livsringen bøygjer
seg saman; det barnet trong til aa vekse paa, det treng
gamlingen no til aa kvile seg i. Voni um kvila er sistpaa det
einaste, for honom som for hans. Og so sloknar han ein
dag, som eit ljos naar det er utbrent.
Ungdomen ynskjer at live skal vara æveleg; det hev han
urett i, som Løland viser oss i »Jordvend«.
Ei gjente læt seg lokke av ein trollgut, og fær æveleg ungdom
til løn; med heil hug nyt ho sidan all ungdoms sæle.
Nyt denne sæla, og nyt ho upp att. Men um ho sjølv er
alltid like ung: det som fyrst var sæle, vert sidan – berre det
same og same upp att.
Ja mindre enn det. Det same upp att, det vert ikkje det
same. Gamalt vert det, og det um ho sjølv er ung. Meir og
meir kann ho det alt, kjenner det, veit det; meir og meir
vert ho leid det, trøytt av det. Alt vert inginting. Og alt
dette inginting vert ei tyngd; kva skal ho med det. Ho tek
til aa undrast paa, um dette endelause live ikkje skulde vera
sjølve den »ævelege dauden« som dei gamle talar um. Med
all sin ungdom: ho hengjer seg upp. Men døy kann ho ikkje.
Meir og meir livsleid gjeng ho sistpaa der arg og vond
som eit troll; og daa det endeleg lagar seg so at ho slepp
ut av sitt ævelege liv, kjenner ein, at det var hennar einaste
frelse.
Live er kjært av di det er stutt. D’er dauden som gjer live til
liv, liksom myrke gjer ljose til ljos og sorgi gleda til glede.
Denne tanken stig hjaa Løland ofte fram, stundom med ei
magt sa ein kann koma til aa minnast den evangeliske læra
um krossen.
8. Vedlegg 110