Prof. Dr. Osman Öztürk'ün - İslami Edebiyat

tur zaten. O’nun derdi; zahiri-maddeyidünyayı
ihmal edip uhrayı manayı ihyâdır.
Onun için de sözlerinde mecazlar, kinayeler,
istiareler çoktur (hâkimdir) hatta mubâlağa
da doruktadır.
Hemen de diyor: “Dünya ahiret sevdasından;
onları ma’mur etmekten geçmişiz,
yıkılıp viran olmuşuz; işte böyle olanlar anlar
bizi: Yani Yunus Emre’nin dediği gibi “Cenneti-huriyi,
isteyene. Bana seni gerek…”
Yani N. Mısri fena fillah derecesinde olunca;
belki sevap-günah endişesi bile yok der gibi…
Varlığından sıyrılmak da budur. Bunu
ilân ederken; İrad-ı Mesel sanatını seçiyor:
Önümüzden eteğimizi bıraktık, çızıl çıplak
kaldık. Tabii bu; nefsi cismi, duyuları… terk
edip sırf rûha-mânâya dönmekten kinayedir.
Şairin her sözünde de; Terk-i dünya
öğüdü vardır! Hikmet burada; Kahr-ü lütfü
tek şey/aynı şey saymayan azap çeker. Yani
endişede kalır. Hâlbuki “Kahrı da hoş-lütfi
de hoş”dur. Aslında, o dereceye çıkan için,
bunlar anlamsız kalır. Kişi affedildi ise, ona
layıksa; artık azap görür müyüm, cennet
safası sürer miyim… gibi ikilem yoktur. O ol
der ve olur!..
Yine:
Ey zahit (kaba sofu) sen ayık geziyorsun.
Anlamazsın bizi. Eğer ilâhi aşkın bir damlasını
içmiş olsaydın anlardın.
Ârif (yani her şeyi özü ve gerçeği ile görüp
kavrayanın) sözünü anlama insanlara
mahsustur. O idrâke ve bakışa yaklaşamayanlar
hayvan gibi; insanın inceliğini ne
anlasın?
Katreyiz denize dalmışız, denize dalmayan
anlamaz!...
Bu beytte:
Hitap sanatı var: Kendisine sesleniyor.
İltifat sanatı var: Başkalarına seslenmeyi
bırakmış kendine dönmüş.
Leff-i neşr var:
Birinci mısrada kendisi, katresi, derya
var
İkinci de de karşılıkları var ama katre
öne geçmiş, derya sona kalmış: Müşevveştir.
İştikak sanatı da var: Ayni kökten türemiş
farklı kelimeler kullanıyor.
Fena gülzârı, dünyayı bahçeye benzetme
Her taratan yıkılma… aslında bir saraya
benzetirken; içindekinin çırıl çıplak (üryan)
kalması da iç içe Kinayedir.
Şiir aruzun: Üç failatün ve bir failün kalıbıyla,
kusursuzdur.
“Kahr ü Lütfü şey-i vâhit, mısraının başında
vezin değişmiştir. Bu bir kusur değil
yeni bir sanattır.
“Sekt-i melih” denir. Şiirde mânânın
(hikmetin tamlanması için) vezinden fedakârlık
gibidir ama güzel bir sektedir: Kulağın
alıştığı akıp giden vezin değişince oradaki
hikmete dikkat çeker!
Failatün failatün yerine; Fa’lü fa’lü.
“Dikkat, dikkat” der gibi.
İkinci mısra yine normale dönüyor…
Bunu her şâir beceremez ve oradaki “Hikmet”
(ki şiirin özüdür) sezilemez!.. Bu sanatı,
en çok beceren Abdulhak Hamit Tarhan’dı.
Ve şiirlerinde çok bulunmaktadır, cazibe de
kazandırmaktadır…
Dipnot:
(1) Şiir çok uzun olduğu için atlamalar oldu.
İSLÂMİ EDEBİYAT / 13