Prof. Dr. Osman Öztürk'ün - İslami Edebiyat

GAZİ GİRAY HAN
Ashahdan, Abdullah bin Revâha’nin, Mute
muharebesinde söylediği şiirleri hatırlatır: Diyeceğim
ki; ilki ibnu Revâha ise demek sonu da
Gazi Giray. Çünkü Tatar Hanları sanki özel bir
nasibin sahibi olarak; hem sevkül-çeyşte hem de
savaşı övüp, kedisini ve ordusunu rehabilite edecek
güçteler…
Gazel okununca görülüyor ki; bütün tabirler
ve remzler, Osmanlı ağzındadır. Ve zaten
Kırım Tatar Hanları Osmanlı Paşaları mevkiindedir:
Osmanlı savaşa çıkarken Tatar Hanları da
haberleşip aynı hedefe doğru yola çıkar… Diyelim
Bulgaristan, ya da Romanya topraklarında
bir mevkide iki ordu buluşur. Hanlar, Padişaha
(veya Vezir-i A’zamsa komutan, ona) tazim
arzeder ve birlikte savaş meydanına yürürler…
Gazele bakıyoruz; sekiz beytten oluşmuş. İlk
beyt kendi içinde sonrakilere bu beytin ikinci
mısrasıyla kafiyeli. Ve son beytte şâirin mahlası
(Gazâî-yani Gazi diye) geçiyor. Bu son beyt aynı
zamanda (bizce) beytül-gazeldir.
Gazelin kafiyeleri, bir buçuktur, asıl ses; su,
rü, hü… “yerine” redifi ise kafiyeyi zenginleştirecek
kıvamdadır ve her “kafiyeye” takımıyla
uyumludur. Hoş bû yerine, âhû yerine, içeriz su
yerine…
Vezni ise: [Fâilatün+feilâtün, feilâtun
fa’lün] Bazı imâlelerle; üç failatün ile gelen de
oluyor…
Üslup: Tabii olarak Cezalet hakimiyetinde:
Çünkü cidâl-cihâd şi’ridir. Ama rikkat de
cezâletin kanatları altında barınıyor: Aslında
bütün kelime ve semboller rakiktir. Ancak son
beytin son mısraında cezâlet hepsini örtmüş.
“Vatan düşmanının kanını su gibi içeriz!.. Asarız,
keseriz, düşmanı kırıp geçiririz; kelimelerinin
sesidir gelen…
***
Sanat olarak: “Fahriye” gibi ama hâkim
olan anlatımda:
Teşbih-i beliğ, sembolizm, mukabele… gibi
sanatlar hâkim.
***
Birinci Beyt:
“Râyete meyl iderüz kâmet-i dil-cû yerine
Tûğa dil bağlamışuz kâkül-i hoş-bû yerine”
“Gönderde dalgalanan SANCAĞA gönül
veririz; sanki, gönül çeken kadın endamı yerine…”
Yine (sevgili olacak kadının) güzel kokulu
zülüfleri yerine TUĞ’a gönül bağlarız!..
Savaşın sembolü sancak (Râyet) ve onun
direği bağlandığı yere konan püskül bizi bunlar
çeker.
Savaşın en belirgin sembolü ise tuğ. (Bu tuğ,
başkomutanın hediye ettiği-başa takılan sorğuç
gibi bir şey de olabilir.)
Aşk ve muhabbetin de sembolü güzel kadındır:
Bir mukayeseyi andıran ifade de sanki mukabele
sanatı var:
O, o’na bedel. Birbirine zıt gibi, ama denklik
de var:
Sancak, gönderde dalgalanır. Kadın da boyuyla
salınır dikkat çeker… Sancağın kendisi
söylenirken kadının boyu işaret edilmiş… Böylece,
semboller konuşurken; Mürsel Mecaz sanatıyla
bitirilmiş.
Ama asıl benzetmeler: Bayrağın dalgalanışı,
güzelin salınarak yürüyüşü…
Mücahid için tercih, sancaktan yana!.. Zaten,
sancak dalgalandığı yerde sevgilinin (güzellerin
korunması ve) değeri söz konusu olabilir.
İşte o selviboylunun kâkülü de sancağa takılan
püskülle kıyaslanıyor. Bu teşbih-i beliğdir.
Ve esasen; Leff ü neşr’e uygun düşer beyt:
“Rayet-Kamete uyarken, Tuğda-Kâûl’e karşı
gelir.
Sancak (râyet) söylenirken “gönder” kastedilmiş.
Ama tuğ söylenirken doğrudan “tuğ”
kastedilmiş… Biri mürsel mecaz, öbürü hakikat…
İkinci Beyt:
Heves-i tîr ü kemân çıkmadı dilden aslâ
Nâvek-i gamze-i dil-sûz ile ebrû yerine
“Gönlümüzden ok-yay sevgisi asla çıkmadı.
Gönül yakan gamze (göz kenarıyla bakış) ve
kaş yerine.”
Yine Leff ü neşr: ok-gamzeyle, yay da kaşla
denk düşer. Ve divan şiirinde, güzelin kaşları
“yay’a, gözün kavşak noktası (dış kenarı) “ok”a
benzetilerek; âşıka etkisi belirtilirken burada
tersine; gerçek ok ( ve ucundaki delici gamzesi)
İSLÂMİ EDEBİYAT / 15