Prof. Dr. Osman Öztürk'ün - İslami Edebiyat

Bu gönlüm tâ ezel ol Pâdişaâhın taht-gâhıdır
Niçün dil mürdeler ol dil-nişîni lâ-mekân eyler
Sehâb-ı cism içinde gizlenüp ol neyyir-i a’zam
Yine her zerreden yüz gösterüp hüsnün nihân eyler
Kemâl-i hikmetin sûretde tahrîr eyleyen Müştâk
Veli ma’nâda hep kendi yazar kendi beyân eyler.
İşte, her şey mecazdır: Gezen, gezdiren,
söyleyen, söyleten Hakkdır. Ama ne var ki;
Ârifler ona tercümanlık yapar, onu tarif için
uğraşırlar.
Bu iki beytte; kişi kendini o yola
bağladımı, artık Hakk’ın tercümanı olur.
Allah söyletir, irfan sahipleri, gerçekleri terennüm
eder. Yani kişinin yaptığı ettiği hepsi
mecazdır. Gerçek fail Allah’tır. Sonraki
beytler bunların şerhi gibidir:
Üçüncü beytte; velilere sır saklamayı
ödev verir ama sırrı yine kendisi ifşa eder.
Dördüncü beytte ise; yere göğe sığmaz
ama benim gönlümde gezinir…
Beşinci beytte diyor ki; Allah tâ ezelden
benim gönlüme taht kurmuşken, şu ölü
kalpliler, onu “mekânsız” diye tanıtır.
Cisim bir bulut gibidir, O kendisini orada
saklar ama, arasından bir gösterip çeker…
Son beytte şâir: Yüce kemâlini surette
görüntüde arar bu Müştak;
Ama mânâ âleminde kendi yazar, kendisi
anlatır durur…
Edebi uslub ve sanat yönüne bakarsak:
Reh-i Mevlâ Allah yolu. Yani onun
koyduğu tabiat kanunuyla yaşarken (cismi)
can eylemek; onu feda edip ruha dönüştürme.
Kanunu ilâhi= Allah yolu olarak tanıtılıyor.
İstiaredir.
Gönül mürgu yine istiare. Tayy-i mekân,
yer değiştirme: Uçup dolaşmak Kinaye
Gezen Hakk… Her işi yapan O. Ama
yaratıklar onun varlığını ve iradesini temsil
ve isbat eyler. Biraz “Cebri mezhep” kokusu
olsa da; “yaratan ve bütün imkânları veren,
hareket ve ses belirtisini de veren O olunca;
her iş ona râcidir…” demek ister. Kulun
tevazuu gereğidir. Yoksa, sen yapıyor/yaptırıyorsun
bize niçin hesap soruyorsun
demek değil.
Ketmetmek/saklamak: “Ben gizli hazine
idim, bilinmek diledim, âlemi (daha açık,
şuurlu varlıklar) yarattım” tarzında rivâyet
edilen Hadis-i Kudsiye İMÂ var…
Cânân / sevgili; Dİldar-dâver-Dilber.
Mecâzen Allah’ı kasıttır.
Padişah=taht-gahı bunu ifşadır. Yani
sevgili maşuka, dilber… dildar (gönül alıcı)
hep beşere (özellikle kadına) hitapken; sofi
ve şâirin şiir coşkusu O mecâzlarla hep Allah’ı
işaret ediyor.
“Neyyir-a’zam” da böyle… Her zerre de
hüsnünü, gücünü ve yüceliğini ifşa ediyor:
“Allah o kadar zahirdir ki; zuhurunun
şiddetinden gaibdir” şeklindeki bir Kelâm-ı
kibarın açılımıdır diyelim.
Son da şâir kendini hicvederken, övüyor.
Bu da böyle bir sanat. Müştak O’nun
yüceliğini yazıp çiziyor ama; kendi kendine
oyalanıyor!..
Bu şiir de hâkim olan uslub Rikkattır.
Ters gibi görünen ifadeler mecazla yorumlanınca,
rikkatin zıttı cezalet kalmaz.
İSLÂMİ EDEBİYAT / 9