Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

NORBERT ELIAS’IN UYGARLIK KURAMI: ELEŞTİRİLER VE GELİŞMELER 77belirlenimcilik, evrimcilik ve tekçizgiciliktir. Bunlara ayrıca şiddet kavramınayönelik eleştiriler ile uygarlık kuramına yöneltilen feminist eleştiriler de dahiledilebilir.1. Avrupamerkezcilik ithamıAvrupamerkezcilik ithamı, özellikle Elias’ın uygarlık kavramını kullanım biçimiyleilgilidir. Elias, eleştirel olarak çözümlemek ve bilimsel bir kategori olarakyeniden tanımlamak amacıyla bilinçli olarak ‘uygarlık’ kavramının günlük dildekiya da bilim öncesindeki anlamını ele alır. Eleştirmenlerinden Duerr’e cevapolarak yazdığı bir yazıda yöntemini şöyle tanımlar:Davranış standartlarındaki uzun süreli dönüşümleri anlatmak için kullanabileceğim,ideolojik içeriği daha az kavramlar bulmaya çalışabilir ya da uygarlık kavramını ideolojikanlamından kopararak, onu nesnel kanıtlar yardımıyla ideolojik içeriğindenarınmış bir kavrama dönüştürmeyi deneyebilirdim. Başka olası anahtar kavramlarıgözden geçirdim, ama uygun bir kavram bulmam mümkün olmadı ve en sonunda uygarlıkkavramını, zengin ampirik belgelerle, ideolojiden arınmış nesnel bir kavram veuygarlık süreciyle ilgili bir kuramın anahtar kavramı olarak geliştirmeye karar verdim(Elias, 1988b: 37).Elias Uygarlık Süreci’nin ilk bölümünde uygarlık kavramının belirsizliğineişaret eder -teknik, davranışlar, bilim, din ve hukuk gibi çok farklı yaşam alanlarındakullanılmaktadır- ve Batılı toplumlarda, bu yaşam alanlarında kendilerindenönceki ya da kendi dönemlerindeki diğer toplumlardan daha ileri bir standardasahip oldukları şeklindeki anlayışın doğal görülüşünün altını çizer. Bununbir başka önemli anlamsal içeriği ise, bu üstünlükten duyulan övünmedir.Kavramların ortaya çıkışlarının ve anlamsal içeriklerinin toplumsal süreçlere nekadar bağımlı olduğu, uygarlık kavramının Fransızca ya da İngilizce’deki anlamıylaAlmanca’daki anlamı arasındaki farkta ve bu kavramın ‘courtoisie’, ‘civilité’ve ‘civilisation’ gibi sözcüklerden türeyiş sürecinde görülebilir:‘Courtoisie’, ‘Civilité’ ve ‘Civilisation’ bir toplumsal gelişimin üç ayrı dönemini anlatanüç ayrı kavramdır. Bu kavramlardan hangisini tercih ettiğine bakılarak, bir yazınınhangi toplumda kime hitap ettiği anlaşılabilir. (…) ‘Uygarlık’ kavramının 19. yüzyıldataşıdığı anlam, uygarlık sürecinin -ya da daha doğru bir ifadeyle bu sürecin bir aşamasının-gerçekleştiğini ve geride kaldığını ifade etmektedir. İnsanlar artık bu süreci yalnızcabaşka topluluklarda ya da kendi topluluğu içinde alt tabakalar arasında gerçekleştirmekister. Üst ve orta tabakalar arasında ‘uygarlık’ artık kendilerinin ayrılmaz birparçası gibi algılanır (Elias, 1997: Cilt 1, 230).Elias’ın araştırmasının amacı, bu süreci izlemek ve bilince çıkarmak, tamamlanmış,başı ve sonu belli olan bir süreç olarak değil, kişilik ve toplum yapılarındakibaşlangıcı olmayan ve hâlâ devam eden bir sürecin bir parçası olarak kav-