Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

NORBERT ELIAS’IN İNSAN BİLİMLERİ KAVRAMI VE BİLGİ SOSYOLOJİSİ 113pay sınırların 2 varlığı, bu gelişmeyi daha da güçlendirmektedir. Alman sosyoloğuNorbert Elias, süreç ve figürasyon sosyolojisi ile başlıca tüm sosyal ve tarih bilimlerininkesiştiği bir araştırma programı yaratmıştır. Elias’ın, yukarıda sözedilen ve önemi belirtilen disiplinlerarasılık anlayışını bünyesinde taşıyan buyaklaşımının gerekliliği ve anlamı, ancak onun insan bilimleri kavramıyla ilgiligörüşleri çerçevesinde açıklığa kavuşabilir.Bu yazının asıl amacı, insan bilimleri kavramını ana hatlarıyla açıklamak veher şeyden önce de, söz konusu kavramın temelini ve gerekçesini oluşturan Elias’ınbilgi sosyolojisini tanıtmaktır.Elias, insan psişiğinin ve her bir toplumun yapılarını ve onların tarihlerini,birbirinden ayrılmaz bütünlükler olarak ve de ancak birbirleriyle bağlantılı birbiçimde birlikte araştırılabilen olgular (fenomen) olarak algılar. Bu fenomenler,insan bilimlerinin konusunu teşkil ederler. Toplumsal dönüşüme yönelik güçlüiçkin bir tepkinin her toplumsal yapının entegral momenti olduğunu varsayanElias’ın ana uğraşı, uzun vadede ve plansız olarak meydana gelen toplumsal gelişmeninincelenmesiyle ilgili ampirik açıdan daha uygun teorik modelleri araştırmaktır.Bu hususta Elias’ın izlediği ana amaç, insanî gelişme süreçlerinin birbirleriyleolan genel ilişkilerini ve yönünü aydınlatmaktır. Onun bu amaca yönelikolarak geliştirdiği sentez, bir yandan farklı araştırma perspektiflerinin birbirlerineilişkin tutumlarını analiz etmekte; diğer yandan da ayrı sonuçları dahakapsamlı bir modele entegre etmektedir. Elias’ın sosyolojisinin ana paradigmalarındanbirisini oluşturan bu toplumsal dönüşüm teorisi, ancak böyle bir çerçevedeanlaşırlılık kazanacaktır. Söz konusu teorinin dayandığı ana varsayım:“...çok sayıda insanın irade ve planlarının karmaşık bir biçimde içiçe geçmesiyle,ilgili insanlar tarafından istenmemiş ve planlanmamış yapılar ve süreçlerin ortayaçıkması”dır (Elias, 1977: 131).Elias, bu türde örülmüş yapıların ve uzun vadeli olup da planlanmamış, amaaynı zamanda belli bir yapı ve yöne de sahip olan süreçlerin incelenmesini veaçıklanmasını, sosyolojinin ve hatta insan bilimlerinin ana görevleri arasındasaymaktadır. Daha ileride, Elias’ın toplumsal süreçler teorisinin tanıtıldığı bölümçerçevesinde, özellikle onun trend olarak da adlandırdığı bu uzun vadeligelişme eğilimlerine değinilecektir. Ama bu noktada, önce bir adım geriye gidipyukarıda insan bilimleri olarak adlandırılan bilimleri, Elias’ın geliştirdiği, bilimlerinsüreç modeli çerçevesinde düzenlemek gerekli olacaktır. Elias’ın bilimlerin,bilimlerarası ilişki, benzerlik ve farklılıkların bilgi-sosyolojisi bağlamındakiaraştırmasının yönünü, kendisi tarafından büyük evrim (evolüsyon) olarak adlandırılanstandart bir model belirlemektedir. Elias’ın kasdettiği evrim,2 Elias’ın eleştirdiği nokta, belli bir aşamadan sonra bu sınırları, bilimsel konuların yerine disiplinlerinbelirlemesidir.