Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

18Türk ve Japon modernleşmesi: ‘Uygarlık süreci’kavramı açısından bir mukayese*Selçuk Esenbel**1994 yılında Meici Japonları ve Osmanlı Türkleri’nin günlük yaşamlarında Batıkültür formlarını kullanışlarını Norbert Elias’ın medeniyet süreci çerçevesindenyazarken, sürekli olarak bu iki “moderniteye” entegre olan bu iki toplumda hayatımboyunca gidip gelirken, fark etmiş olduğum bir olguyu dile getirmeye çalışmıştım.Gerek Japon gerekse Türk toplumları, Batı diskurunun yarattığıŞark/Garp, Doğu/Batı ikilemi üzerinde hem kendi siyasi konumlarını oturtmaktahem de kişisel sorunlarını dahi bu ikilem üzerinde sorunsallaştırmaktaydılar.Üstelik, iki toplumun da entelektüelleri, Türkiye’de çok bilinen, “nedeneksiğiz?” “Batılılaşmanın, veya modernleşmenin neresindeyiz?” problematiğinindışında kendi tarihselleşmelerine bakmamaktaydılar. Bu problematiğe karşıçıkanlar ise, bilinen kendine dönüş formülünü bir çıkış olarak görmekteydiler:Örneğin, Japonya’da Asyacılık veya Japonculuk, Türkiye’de ise İslâm veyaOsmanlı’ya dönüş paradigmaları, değişik sofistikasyon veya basitlik düzeyinde,insanlara, siyasal/kişisel kimlik kurgularını sağlayarak, bir bakıma, bu “eksiklik”kimliğini tamamlama çabasını ifade etmekteydi.Bu tartışmayı, 19. yüzyıldan itibaren tarihselleştirebiliriz. Japonya’da Asyacılığınve Japonculuk milliyetçiliğinin Batılılaşmaya getirdiği eleştiriler ile Osmanlıdünyasından Cumhuriyete geçişten sonra, Osmanlıcı ve İslâmcı görüşlerin, bazıboyutları ve kavramları, iki toplumun, günümüz kimlik tartışmalarında, buBatı/Doğu ikilemi tartışmasının “yerel”, “alternatif”, Batı hegemonyasına karşıbir kültür “isyanı” vesaire formülünü vurgulamaktadır.Kendi görüşüme göre ise, bu iki “Şarklı” toplumun insanları, eğer illa onlara(*) Bu yazı, Toplumsal Tarih dergisinin Kasım 1997 (s. 47, c. 8) sayısında yayımlanan makaleninfarklı bir versiyonudur.(**)Boğaziçi Üniversitesi, Tarih Bölümü.TOPLUM VE B‹L‹M 84, BAHAR 2000