Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

28SELÇUK ESENBELodasının ideal olarak artık kadın ve erkek misafirlerin beraberce ağırlandığı “salon”laradönüşmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Ayata’nın belirttiği gibi, bugünde çağdaş Türk evinde en fazla özen gösterilerek düzenlenen mekân ve statüsembolü olan salon, aynı zamanda Batı modeline en uygun tarzda düzenlenmişmekândır. Salon bu yüzden, en Avrupai tarzda davranılması gereken, “rasyonel”bir kimliğin hüküm sürdüğü kamu alanıdır. 5Osmanlı Türk aile üyeleri, birarada olmayı seven bir kolektif kültürün içindeyaşıyorlardı. Bu kolektivite ihtiyacının, Avrupa menşeli mobilyaların toplum töresineuygun bir şekilde yerleştirilmesiyle giderildiği göze çarpmaktadır. 19. yüzyılınAvrupai Dolmabahçe Sarayı’ndan İstanbul seçkinlerinin köşklerine, hattabugünkü çağdaş kimi Türk evlerindekine kadar ortak kullanım alanları, sandalyeveya koltukların eski sedirler gibi odaların ortak alanına bakacak şekilde duvarlarayaslanmış halde sıralandığı, komünal ilişkiyi pekiştirecek bir düzen içindedirler.Aile reisine hürmetle önemli bir yer ayıran bu dairesel düzenleme, çağdaşOsmanlı bireyinin kültürel ihtiyacını Avrupai görünümde karşılamaktadır.Selamlık, Avrupai bir salona dönüşürken, aile üyelerinin rahat, teklifsiz, duygusaliç benliklerinin yaşandığı yer ise eski harem odalarından türeyen iç odalarveya bugünkü deyişle “oturma odaları” olmaktadır. Bu iç mekânlar, tıpkı Japoniç odaları gibi, salona oranla daha düzensiz bir görünümde olup, belki dahaTürkler’e has bir tarzda sedir kullanımının da bazen süregeldiği, özgür, günlükişlevleri karşılayan rahat ortamlardır.III. Çağdaş bireyin adab-ı muaşeretiMeici Japonyası’nda adab-ı muaşeretBatı/Doğu ikilemi çerçevesinde çağdaş birey ve toplumdan beklenen adab-ımuaşeret dönüşümü kadar, bu sürecin psikolojik ve sosyal sorunsalını sergileyenbir olgu yoktur. Birçok reform konusunda olduğu gibi, Meici yönetimi, kamusaldavranış kuralları ve ulusal eğitim yoluyla halkın kamusal ahlâk ve adabınıbir dizi emir ve kanunla düzenlemeyi, çağdaş medeniyete erişmek için elzemgörmüştü. Bu yeni Meici adabı, medeni davranış normu olarak Batı kültürformları ve normlarından esinlenmişti. Ayrıca kapitülasyonların lağvı saplantısıiçinde düşünen Meici önderleri, Batılılar’ın farklı adab-ı muaşeret kuralları yüzündenJaponlar’la alay etmeleri konusunda çok hassastılar. Örneğin Japonâdetlerine göre hiç de kaba sayılmayan çorbayı höpürdeterek içmek, Avrupaâdetinde kabalık sayılmaktaydı. Batılılar’ın “gayrı medeni” görmelerinden ötürü,Tokyo’da yaz vakti sıcak havalarda Japon işçilerinin -köylerde hep rastlandığıgibi- gömleksiz veya iç donlarıyla gezmeleri yasaklanmıştı. Öte yandan Batı tar-5 Kadın ve erkek ev gezmeleri için Ataylı: 102, salon ve Elias tartışması için Ayata, 1988.