Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

ELIAS VE MEDENİYETİN ÖYKÜSÜ 13Freud’cu ve Weber’ci medeniyet yorumlamaları arasındaki tanıdık tartışmada, Eliasaçıkça ve ikna edici bir biçimde, Freud’un tarafında yeralıyor. Modern ‘medeniyet’inesası kontrol, rasyonalite değil. Her neyse ‘medeni davranış’ olarak içselleştirilen, ...gerisinde bir zamanlar “asil adam öyle şeyler yapmaz” türünden bir emir var (Bauman,1979: 123).Bauman’ın bu paragrafta kurduğu Weber (=rasyonalite) / Freud (=kontrol)karşıtlığı, yalınkat olmaktan öte, konuyu saptırıyor bence. Önemli olan, bu düşünürlerinmuhayyilesindeki ‘rasyonel olmayan’ ve ‘kontrollü olmayan’ davranışbiçimleri, insanlar, toplumlar. Rasyonalite ve kontrol gibi soyut kavramları,karşıtları olmadan düşünmek ve anlamak mümkün değil. Gyan Prakash, Hinttarih yazıcılığını tartıştığı bir makalesinde, tam bu noktaya parmak basıyor:Uhrevi ve hislerinin esiri Hint insanı ile maddiyatçı ve rasyonel İngilizi taban tabanazıt varlıklar olarak kurgulayan Şarkiyatçı metin ve kurumsal pratikler, aynı zamandaİngiliz işgalinin meşruiyet zeminini oluşturdu. Sonuçta, sömürgeciliğin hâkimiyet ilişkileriiçinde yaratılan Doğu-Batı karşıtlığı, sanki bu ilişkiden önce varmış gibi gerçeklikkazanmakla kalmadı, aynı zamanda (kolonizasyonun) gerekçesini oluşturdu (Prakash,1990: 385).Weber’in çalışmalarında ‘rasyonel’ (Protestan ruhuna sahip) Batı insanı fikrini,değişik dinler üstündeki incelemelerden yola çıkarak oluşturduğu malûm.Batı’nın karşıtı olarak kurgulanan Şark, her şeyden önce ‘ruhani’ (dolayısıyladeğişmeyen ve pasif) özellikleriyle billurlaşıyor. Buna karşılık Freud’un ‘medeni’(güdüleri bastırılmış) Batı insanı fikri, ‘ilkel’ insanların yaşadığı farklı bircoğrafya bağlamında -Afrika ve Amerika kıtalarının yerli halkları- anlam kazanıyor.Haiti asıllı antropolog Michel-Rolph Trouillot’nun ifadesiyle, 19. yüzyıl Avrupadüşüncesine göre bazı insanlar (Avrupalı, beyaz ve erkek) diğerlerindendaha fazla ‘insan’.Farklı coğrafyalardan çapraz okumalarBatı tasavvurunda ‘kara kıta’ Afrika’nın önemini ve anlamını kavramak, bizimgibi Şarkiyatçılığın nesnesi olmuş coğrafyalardan gelenler için çok zor. Son yıllardaAfrika’dan yükselen ‘post-kolonyal’ sesler, Batı’nın tek değil, bir dizi ‘ötekiler’zemininde kurulduğunu çok çarpıcı biçimde gündeme getirdi. Şark’ın başkalaştırılmasıylaeşzamanlı olarak, Afrika ve Amerika kıtalarının yerli halklarının‘ilkelleştirilmesi’ konusunda, Michel-Ralph Trouillot’nun tarih yazımındayeri olmayan bir devrimi -Haiti devrimini- anlatan Silencing the Past (GeçmişinSusturulması) başlıklı kitabında söylediklerine yer vermek istiyorum.Avrupa felsefesinde, ‘toplum nedir?’, ‘medeniyet nedir?’, ‘ve de her şeydenönce insan nedir?’ sorularının, 16. yüzyıldan itibaren Avrupalı tüccarların, servetavcılarının Afrika ve Amerika’nın yerli halklarını yağmalayıp, öldürüp, esir