Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

UYGARLIK KURAMLARI VE ŞİDDET SORUNU 95yüzyılın, nasıl olup da zulmün en kanlısını ve imha süreçlerinin en korkuncunuiçerdiği, şiddet, savaş ve terörün uygarlık ve modernite düşüncesini nasıl ve neşekilde etkilediği sorusu ve son olarak da şiddetin çok farklı biçimlerinin ve görüntülerininmodern kültür ve uygarlık ile ne gibi bir içsel ilişki içinde bulunduğusorusudur. Yoksa, şiddetin değişik biçimleri ve tarih boyunca değişen ölçüsü,parlak ışıklar saçan ‘modernite projesi’nin öteden beri varolan ‘karanlık’ yüzümüdür? Acaba ‘şiddet içermeyen modernite’ anlayışı, modern toplumların kendilerinitanımlayış biçimlerine ait yapısal bir bileşen olmasına rağmen, gerçeklikleörtüşmesi oldukça güç bir ‘sosyal mitos’ (Schnädelbach, 1989) mudur?4. Uygarlık Kuramı “Klasikleri” ve ŞiddetAşağıda, seçtiğim uygarlık kuramı ‘klasikleri’nin uygarlık, modernleşme ve rasyonelleşmeanlayışlarındaki şiddet sorunsalına yaklaşım biçimleri ile şiddetin vemodernitenin kavranmasına yapabilecekleri olası katkıları ele almak istiyorum.Uygarlık ile şiddet arasındaki ilişkinin kavranması açısından kültür ve uygarlıkkuramcılarının bana özellikle ilginç gelmesinin nedeni şudur: Uygarlık süreciningelişimi, Batı kültürü ve modernite tarihinin en kapsamlı çözümlemelerini veparadigmatik yorum modellerini sunan; anlamları konusunda aralarında varolanbütün farklılıklara rağmen, ‘modernite’, ‘kültür’ ve ‘uygarlık’ kavramlarına,uygar olma ve şiddetten arınıklık anlamında, belirli bir normatif içerik yüklenmesigerektiği görüşünde buluştukları gözönüne alındığında, kuramlarını gerekçelendirmekiçin kendilerini şiddet sorunsalı ile hesaplaşmak zorunda görenlerbu yazarlardır. Bu nedenle amacım, -kültür ve uygarlık anlayışlarını yenidenoluşturmak suretiyle- Sigmund Freud’un, Max ve Alfred Weber’in, Norbert Elias’ın,Max Horkheimer’ın ve Theodor W. Adorno’nun a) şiddet konusunda söylediklerişeyleri ve şiddetin değişik biçimlerini kuramsal çalışmalarında ne ölçüdedikkate aldıklarını ve bunları hangi ölçüde kuramlarına dahil ettiklerini, b) buyazarların dünya savaşlarında, şiddete dayalı yönetimlerde, nasyonal sosyalistlerinYahudi katliamlarında ve Stalinci terörde ifadesini bulan ‘makro şiddet’ karşısındakitavırlarını, c) yaşadıkları çağda edindikleri ‘makro şiddet’ deneyimlerininbu yazarlar için ne ölçüde ‘yanıltıcı bir deneyim’ ya da ‘şok’ olduğunu ve bunlarınuygarlık kuramları üzerinde yeniden düşünmelerine yol açıp açmadığını ved) kendi bakış açılarından modernite ve barbarlık, uygarlık ve şiddet ilişkilerininnasıl görülmesi gerektiğini anlamaya çalışmaktır. İşte bu amaçla, önce yazarlarıtek tek ele almak ve genel çizgileri belirginleştirmek istiyorum.4.1. Sigmund Freud: Kültürün hoşnutsuzluklarıSigmund Freud’un kültür kuramı -ki Freud kültür ile uygarlığı eşanlamlı kavramlarolarak görür- aynı alanda çalışan sonraki araştırmacıları birçok açıdan