Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

252önemli toplumsal olayların, gerçek anlamda etkilerini, en az yüz yıl sonra göstermeyebaşlandığı tezidir. “Her seferinde büyük hayretlerle görülmektedir ki,belli düşünme, duyma ve davranış kalıpları, dikkati çekecek biçimde yeni koşullarauyarak, aynı toplumda birçok kuşak sonrasında yeniden ortaya çıkmaktadır”(Elias, 1990a: 8, 165). Bu nedenle, insanlık tarihini anlayabilmek için, yüzeryıllık devreleri açıklayabilecek modellere ihtiyacımız olduğunu söyler (Elias1990a: 8). Çünkü, eğer toplumsal dönüşüm diye bir şeyden söz etmek istiyorsak,bu ancak, birçok kuşağı birden kapsayacak gelişme aşamalarından geçerektamamlanabilir (Elias, 1981: 18).Uzun süreçleri kapsayan bir tarih perspektifi oluşturma fikrinin, hiç de Elias’aait bir yenilik olmadığının rahatlıkla ileri sürülebileceğini biliyorum. BaştaAugust Comte, Karl Marx olmak üzere 19. yüzyıl düşünürlerini, 20. yüzyıl sosyalbilimcilerinden ayıran temel noktalardan birisinin, onların, toplumsal olayları“uzun süreçler” içinde anlamaya çalışan teorik modeller kurma çabaları olduğunubiliyoruz. Elias da, başta Uygarlık Süreci kitabına 1968’de yazdığı önsözolmak üzere çeşitli makalelerinde bu gerçeğin altını çizer ve Comte ve Marx’ınözellikle bu yönlerinden övgüyle söz eder. Onları sosyolojinin “atası” sayar (Elias,1977: 127). Kendi yaptığını, Marx ve Comte’un başlatmış oldukları ama fazlasıyla“öznel kaygılarını” süreç analizlerine soktukları için beceremedikleriişin devam ettirilmesi olarak görür. Asla “eksik kalanı tamamlama” ilişkisi değildirbu. “Adorno Ödülü”nü aldığı törende yaptığı konuşmada söylediği gibi,kendisinden önce yakılmış bir meşalenin bir dönem “taşıyıcısıdır” ve kendisindensonra da başkaları bu meşaleyi taşımaya devam edeceklerdir (Elias ve Lepenies,1977).Elias’ın, uzun dönemleri kapsayan süreç analizinin en ayırdedici noktasının,esas olarak, tek-nedensellik ilişkisi üzerine oturan izah tarzlarını reddetmesidirdiyebiliriz. Birbirinden ayrı farklı süreçlerin altını çizer. Bu konuda değişik eserlerindedeğişik tasniflerde bulunur. Örneğin, Über Sich Selbst’de (Kendisi Üzerine)dört süreçten bahseder. A) Üretim araçlarının gelişimi, B) şiddet araç ve aygıtlarınıngelişimi, C) bireyin kendi üzerindeki özdenetiminin gelişimi ve D) yönelimaraçlarının (bilginin) gelişimi (Elias, 1990b: 157). Bu düzeyler birbirininiçine girer ve karşılıklı birbirini etkilerler. Her bir boyut kendi içinde ayrı bir gelişmedinamiğine sahiptir. Birindeki gelişme, diğerlerindeki gelişmelere indirgenemeyeceğigibi, onların otomatik sonucu olarak da açıklanamazlar. Bir başkaçalışmasında, A) (genellikle iktisadi düzeydeki işbölümü ile sınırlı tutulanama onunla asla sınırlı olmayan) toplumsal farklılaşma; B) giderek büyük entegrebirliklerin oluşması ve küçük birliklerin büyük birlikler içinde entegrasyonu;C) sosyal olarak neyin yasak, neyin izinli olduğunu belirleyen toplumsaldavranış ölçülerindeki değişmeler - ki bu insanların kişilik yapılarının giderek“uygarlaşması” olarak da anlaşılabilir; D) insanların kendi yönlerini bulmadakullandıkları araçların (bilginin) gelişimi ve E) sermayenin giderek yoğunlaşma-