Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

194ÇİLER DURSUNna dönüşmeye başlamıştır (Borst, 1997: 74). Fabian’a göre, Ortaçağ’dan modernzaman kavramlaştırmasına doğru niteliksel bir atlama, niceliksel bir değişmedetemellenen bir yarıp geçme (break through) olmaksızın yapılamazdı (Fabian,1983:12). Bu niceliksel yarıp geçme, kentlerde hareketlenen yeni para ekonomisiningereksinimlerine de cevap oluşturacaktı. Yeni para ekonomisi, niceliği temelalmakla kalmıyor, kentteki sarraflar, kimsenin mülkiyetinde olmayan Tanrı vergisizamanı kendileri için çalıştırmaya başlıyorlardı. Borst’un belirttiği gibi “Kutsanmışgünler ve sayılar ağırlığını kaybederken, hesaplar ve kararlaştırılan tarihlerönem kazanıyordu” (Borst, 1997: 78). Finans dünyasının çabası, takvim günlerinikesin bir biçimde belirlemek ve çabucak toplayabilmekti. Kentlerde, işveren- işçiilişkileri, (en azından kent surları içinde) ölçülebilen, hesaplanabilen, denetlenebilenve parayla ödüllendirilen ortak bir saat kavrayışını zorunlu kılıyordu.Zamanın toplumsal olarak kavranmaya başlanması, insana ilişkin kavrayıştakideğişmelerle de bağlantılıdır. İnsanın, “birey” olarak potansiyel yaratıcı bir gücesahip olduğu, kendi yaşamını kendi eylemleriyle kurma ve böylece kendinigerçekleştirip geliştirme güç ve olanağına sahip bir varlık olduğu şeklindeki Rönesans’labirlikte beliren kavrayış, zamanın da insanın kendi eyleminin egemenliğinebağımlı olduğunu vurgulamaktaydı (Köker ve Ağaoğulları, 1997: 148-149).İnsanların ürettiği sembollerden oluşan modern zaman sistemi 14. yüzyılınsonunda gelişimini tamamlamış sayılırdı. Bu sistem, zamanın önceden sonrayadoğru ilerleyen hareket olduğunu kanıtlayan saat kadranı ve yelkovan hareketiniiçeriyordu.Ortaçağ Avrupası’nın modern bir geleceğe yol almaktaki sorunlarına karşılık,16. yüzyılda ilerleyen zaman ölçümü ve hesaplama tekniklerinin ve bilimin deetkisiyle insanlar, artık uzun gelişim süreçleri hakkında genel bir bakışa sahipolmaya başlamışlardı. 3 Geçmişin kutsal zamanı, dünyevileştirilirken doğallaştırılıyorduda. Kutsal zaman, sürekli ve anlamlı bir hikâyenin aygıtı olarak döngüselözellik gösterirken, dünyevileşmiş zaman, süreksizliğin ve parçalı jeolojik birkaydın göstergesi olarak anlam kazanıyordu (Fabian, 1983: 14).Zamanın dünyevileşmesinin, seyahatler ve keşiflerle de bağlantısı vardır. Hareketlerintanımları ve ilişkiler mekâna yerleştirilmeye başlandıkça, seyahatinkendisi zamansallaşan (temporalizing) bir pratiğe dönüşmüştür (Fabian,1983:7). Harvey’in belirttiği gibi, dünyanın haritalandırılması, mekâna özel kullanımamacıyla mülk edinilmeye açık bir şey olarak bakmanın yolunu da dönüştürüyordu(Harvey, 1997: 257). Bu süreçte, dünyanın başka yerlerinde yaşadıklarıkeşfedilenler, mekânsal bir uzaklıkla değil zamansal bir uzaklıkla ele alınırolmuştur. Doğrusallığı (çizgisel), genelleşmesi, dünyevileşmesi ve evrensel-3 Bu süreçteki başlıca gelişmeler şunlardı: halkın saatleri kadrandan rahatça okuyabilmesi; matematiğin,evrenin her yerinde aynı şekilde geçerli olan ve insanı dünyanın ve zamanın hakimiyapmayı vaad eden yasalar sunması; kronometrelerin keşfi ile tüm dünyayı kapsayan hareketolanağının belirmesi... (Borst, 1997: 97-117).