Türk ve Japon Modernleşmesi: 'Uygarlık Süreci' - Birikim

‘UYGARLIK SÜRECİ’ KAVRAMI AÇISINDAN BİR MUKAYESE 27Öte yandan her Japon evinde bulunan iç odalar, yani kadınların hâkim olduğuura adı verilen “iç” alanlar Meici malikânelerinde de vardı. Ortalama bir Japon’unevinde tek göz oda veya odalardan oluşan bu tür mekânlar, ailenin rahat,teklifsiz bir şekilde yaşamını sürdürdüğü bir dünyaydı.“Kamusal”ın hâkim olduğu Batı ve Japon odalarında kimliğinin “rasyonel” boyutununağır bastığı faaliyetlerde bulunan Meici seçkin bireyi, “özel”in hâkim olduğubu karmaşık yapılı iç odalarda ise kimliğinin “duygusal” boyutunu rahatbir şekilde ortaya koyma özgürlüğüne sahipti. En önemlisi, çağdaş Japon bireyi,evde yaşadığı bu karman çorman görünümlü, Japon ve Batı kültür öğelerini işlevselve isteğe göre karıştıran eklektisizm içinde rahat edebilme imkânına sahipti.Bir başka deyişle, ne “tam bir Batılı”, ne de “tam bir Japon” niteliği arz edenmekân, çağdaş Japon bireyin iç dünyası için psikolojik rahatlık sağlıyordu.Osmanlı Türkiyesi’nde ev ve iç mekânJapon evinin çok işlevli odaları gibi, Osmanlı evinde de bu odalar gerektiğindeyatak odası, gerektiğinde yemek odası olabilen, birçok işlevi yerine getiren, geneldeailenin oğulları ile ailelerinin, hizmetçilerin ve aileye bağlı diğer kişilerinbarındığı bağımsız mekânlardı. Ailenin erkek reisi çevresinde toplanılan başodaise herkesin biraraya geldiği bir nevi ev içi yaşam alanıydı. Japon evlerindeki kamualanına ait odalarda görülen erkek hâkimiyeti, İstanbul Osmanlı aileleri özelindede benzeri şekilde mevcut olup, harem ve selamlık ayrımlarıyla evin mekânındadaha keskin bir şekilde pekişmekteydi. En Avrupai İstanbul evlerinde bile,kadınların alanı olan, harem işlevi gören ayrı bir odanın inşası olağandı. 419. yüzyılın sonuna gelindiğinde İstanbul’un seçkin evlerinde Avrupai mobilyakullanımının oldukça yaygınlaştığı ve örneğin yer yatakları yerine, Avrupausulü yatak odalarının kullanımının arttığı gözlemlenmektedir. Bir bakıma, kamualanında modernleşme ve Batılılaşma arzusunun kısıtlandığı Osmanlı seçkiniiçin, ev ve iç mekânı bu arzuyu gerçekleştireceği aktif bir meydandı. Bu Avrupaileşmesadece evin fiziki özellikleriyle sınırlı kalmamakta ve Osmanlı seçkinaileleri, geleneksel harem ve selamlık ayırımını kaldırarak, kendi aralarındaçift olarak görüşüp, kadınlı erkekli bir özel hayatı olağan kılacak bir şehir hayatıoluşturmaktaydılar.Japonya örneğine kıyasla Osmanlı seçkininin sanki daha hızlı Avrupaileşmişgibi gözüken bu ev ve mekân kullanımı, bazı evlerdeki biraz da Oryantalist birAvrupai zevki yansıtan Şark odası düzenlemeleri dışında, Japonya’daki Doğu/Batıikilemine pek benzememektedir. 20. yüzyılın hemen başlarının Mehasingibi kadın dergileri, Osmanlı seçkin evindeki kamu alanına ait eski selamlık4 Aile ve ev mekânı için Duben, 1985: 110-1, Avrupa tarzı döşeme resimleri için Mehasin 1906 sayıları,mobilya için Turan, 1990; Dolmabahçe Sarayı Salonları.