10.09.2013 Views

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

щюкмранлыьыны йа ра дыр лар. Сон ра лар гып чаг гя би ля ит ти фаг ла ры он ла ры<br />

Дяш ти-оьуз дан сы хыш ды рыр. Оьуз лар ХЫ ясрдян баш ла йа раг Сял ъуг<br />

щюкмдарларынын рящ бяр ли йи ал тын да Ира ны, Гаф га зын Ъя нуб щис ся ля ри -<br />

ни вя Ки чик Аси йа нын бю йук щис ся си ни ту тур лар. Еля бу вахтлар Ис ла мы<br />

гя бул ет миш йа рым кю чя ри оьцз ла ры бя зян тцркмян ад лан дыр ма ьа баш -<br />

ла йыр лар. Ха ри ъи тцр ко ло жи ядя бий йат да бу ин ди дя му ша щи дя едил мяк -<br />

тя дир.<br />

В. В. Бар толд юз мя га ля син дя бой ла рын да хи ли мяз му ну ну ача -<br />

раг, он ла ры бир-би ри иля мц га йи ся едир вя бе ля бир фик ря эя лир ки, бой -<br />

лар ара сын да цз ви яла гя ол са да, он лар бир озан тя ря фин дян йа ра дыл ма -<br />

йыб. Бе ля ки, он ла рын пое тик чя ки си щеч дя ей ни де йил ди. О, Дя дя Гор -<br />

гу дун шях сий йя ти ни, онун ря ва йят ляр дя не ъя юз як си ни тап ма сы ны вя<br />

дас тан ла рын йа ран ды ьы иъ ти маи-та ри хи мц щи ти ся ъий йя лян дир мя йя ча лыш -<br />

мыш дыр.<br />

Ня ти ъя ети ба ри ля В. В. Бар толд да ща ди ся ля рин Гаф газ да ъя ря йан<br />

ет мя си вя дас тан ла рын Гаф газ тцркмянляриня мях сус ол ма сы фик ри ня<br />

эя либ чы хыр.<br />

Ясяр дя ве ри лян икин ъи йа зы А. Й. Йакубовскинин "Ки та би-Гор -<br />

гуд вя онун ор та яср тцркмян ъя мий йя ти нин юй ря нил мя син дя ро лу"<br />

ад лы мя га ля си дир 1. Мцял лиф бе ля ще саб едир ки, оьуз епо су ХВ ясрдя<br />

Азяр бай ъан да йа зы лыб. О, бу дас тан ла рын чох гя дим за ман лар дан<br />

йа ран ма ьа баш ла ды ьы ны эюс тя рир вя бой ла рын ма те риал ла ры яса сын да<br />

оьуз ла рын кеч ми ши ни ся ъий йя лян дир мя йя ча лы шыр. Мцял ли фя эю ря, щя -<br />

мин ща ди ся ля ри оьуз ла рын щя ля Ис лам ди ни ни гя бул ет мя ди йи гя дим<br />

за ман ла ра (ЫХ-Х ясрляр) ша мил ет мяк олар.<br />

В.В. Бартолдун ща зыр ла ды ьы "Кни га мое го Де да Кор ку та" ад лы<br />

ясяр дя цчцн ъц мягаля В. М. Жирмунскинин "Оьуз гящ ря ман лыг<br />

епо су" вя "Гор гу дун ки та бы" ад ла ныр 2. Мцял лиф чох эе ниш бир план да<br />

дастанларын та пыл ма та ри хин дян, бу щаг да сюй ля нян фи кир ляр дян сющ -<br />

бят ачыр, бу щаг да няшр олу нан ясяр ля ри саф-чц рцк едир. Мцял лиф<br />

__________<br />

1 À. Þ. ßêóáîâñêèé. "Êèòàáè-Êîðêóò" è åãî çíà÷åíèå äëÿ èçó÷åíèÿ òþðêìåíñêîãî<br />

îáùåñòâà â ýïîõó ðàííåãî ñðåäíîâåêîâüÿ.<br />

2 Â. Ì. Æèðìóíñêèé. Îãóçñêèé ãåðîè÷åñêèé ýïîñ è "Êíèãà Êîðêóòà"<br />

78<br />

бойларын ЫХ-Х ясрлярдя мей да на чых ды ьы ны, ла кин ядя би ъя щят дян<br />

ХВ ясрдя та ма ми ля йе ни дян иш лян ди йи ни, ъи ла лан ды ьы ны эюс тя рир. В.<br />

М. Жирмунскийя эю ря, бу бой лар дан бя зи си щят та В-ВЫ ясрляря эе диб<br />

чы хыр (Дяли Дом рул вя б.).<br />

О, бой ла ры ди эяр тцрк дас тан ла ры иля мц га йи ся ли шярщ едир. "Бам -<br />

сы Бей ряк" вя "Ал па мыш" дас та ны щаг да онун сюй ля ди йи фи кир ляр диг -<br />

гя ти ъялб едир. Бу фи кир ляр мцял ли фин "Тцрк гящряманлыг епо су" яся -<br />

рин дя дя эе ниш шярщ едил миш дир. 1<br />

1962-ъи ил дя Щ. Арас лы тя ря фин дян "Ки та би-Дя дя Гор гуд" яся ри<br />

йе ни дян няшр олу нур. 2 Эи риш дя Щ. Арас лы щя мин дас тан ла рын ХЫ-ХЫЫ<br />

ясрлярдя гя ля мя алын ды ьы ны, ХВ-ХВЫ ясрлярдя йе ни дян цзц нцн кю -<br />

чц рцл дц йц нц гейд едир. Щ. Арас лы йа эю ря, бу дас тан лар щаг гын да<br />

чох лу мц ба щи ся ляр вар вя щя ля бу "мц ба щи ся ля ря йе кун ву ран дя -<br />

рин ел ми-тяд ги гат яся ри йа ран ма мыш дыр". Онун фик рин ъя, дас тан ла рын<br />

илк ва риан ты-ори жи на лы Азяр бай ъан да йа зы йа алын мыш дыр. Щ. Арас лы эюс -<br />

тя рир ки, Дя дя Гор гуд ады бир чох тцрк халгларынын ши фа щи ядя бий йа -<br />

тын да гейд олу нур (га зах, гыр ьыз, баш гырд, тцркмян вя б.). Бу ря ва -<br />

йят ляр Азяр бай ъан вя тцрк йа зы лы ядя бий йа тын да да юзц нц эюс тя рир.<br />

Ня дян ся, о, бу ясяр дя бир гя дяр уй ьун суз лу ьа йол вер миш, йя ни<br />

дас тан ла ры мца сир ляш дир миш дир. Биз мца сир ляш дир мя нин-йя ни бу эцн -<br />

кц ди ли ми зя ке чир мя нин ялей щи ня де йи лик, ан ъаг ясяр йа рым чыг мца -<br />

сир ляш ди рил миш дир. Бу да тяд ги гат чы ла ры бир нюв чаш ды ра би ляр.<br />

Азяр бай ъан дас тан ла ры нын ди ли цзяриндя проф. Я. Дя мир чи за дя<br />

дя рин тяд ги гат иши апар мыш дыр. 3 Мцял лиф дас тан ла ры ха лис Азяр бай ъан<br />

аби дя си ще саб едя ряк, онларын ВЫЫЫ-ЫХ ясрлярдян сон ра Азяр бай ъан -<br />

да йа ран ды ьы ны ид диа едир. Я. Дя мир чи за дя йя эю ря, бу дас тан лар да<br />

ХЫ ясрдян га баг кы оьуз лар тяс вир олу рур.<br />

Я. Дя мир чи за дя яся ри нин Ы фяс лин дя аби дя нин тяд ги ги ня даир бир<br />

сы ра мц ла щи зя ляр сюй ля мяк ля йа на шы, га лан цч фяс лин дя дастанларын<br />

фо не тик, грам ма тик вя лек сик гу ру лу шу ну ят раф лы ся ъий йя лян ди рир.<br />

__________<br />

1 Â.Ì.Æèðìóíñêèé. Òþðêñêèé ãåðîè÷åñêèé ýïîñ. Ë., 1974.<br />

2 Китаби-Дядя Горгуд, Бакы, 1962.<br />

3 Я.Дямирчизадя. "Китаби-Дядя Горгуд" дастанларынын дили, Бакы, 1959.<br />

79

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!