TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası
TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası
TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
дя еди ля ряк йа зыл мыш дыр.<br />
Дас тан да иш лян миш яряб вя фарс сюз ля ри нин чо ху иш ляк олан, ща мы<br />
тя ря фин дян ба ша дц шц лян сюз ляр дир. Мяс.:<br />
яйал (я), баь (ф), ба тин (я), дас тан (ф), да йя (ф), ди ла вяр (ф), дцр<br />
(я), ял ван (я), фярш (я), мя ба дя (ф), пяр дя (ф) вя с.<br />
Дас тан да иш ля нян иза фят бир ляш мя ля ри нин чо ху па ра лел шя кил дя<br />
Азяр бай ъан сюз бир ляш мя ля ри ки ми дя ве ри либ. Мяс.:<br />
ся ра сяр – баш дан-ба ша, дц нц эцн дцз, эи ъя вц эцн дцз – эе ъяэцн<br />
дцз вя с.<br />
Ясяр яруз вяз ни нин "мя фаи лцн мя фаи лцн мя фацл фаи лцн" (11 ще ъа -<br />
лы) йа зыл мыш 816 бейтдян иба рят ма ъя ра-ешг дас та ны - мян зум бир ще -<br />
ка йя дир. Дас та нын со нун ъу ся щи фя си ит ди йин дян мцял ли фин ады, яся рин<br />
ня вахт йа зыл ма сы щаг гын да мя лу мат ял дя ет мяк мцм кцн де йил.<br />
Яся рин бит мя мя си юзц нц ики ъя щят дян эюс тя рир. Яв вя ла, ща ди ся йа -<br />
рым чыг га лыр, сюй ля нян ящ ва лат бит мир. Икин ъи си ися щяр ся щи фя нин со -<br />
нун да эя ля ъяк ся щи фя нин баш лан ды ьы сю зцн йа зыл ма сы адя ти ня яса сян<br />
дя яся рин бит мя ди йи гя ная ти ня эял мяк олур. Бе ля ки, 816-ъы бей тин<br />
ве рил ди йи ся щи фя нин со нун да шу ден ли сю зц нцн йа зыл ма сы, эя ля ъяк ся -<br />
щи фя нин бу кя л мя иля баш ла йа ъа ьы хя бя ри ки ми гя бул едил мя ли дир.<br />
Дас та нын Азяр бай ъан ди лин дя йа зыл ма сы ны сц бут едян ту тар лы дя -<br />
лил ляр вар дыр. Щяр шей дян яв вял, бу юзц нц "Дас тан"ын лек сик-фо не тик<br />
вя грам ма тик хц су сий йят ля рин дя эюс тя рир.<br />
Азяр бай ъан ди лин дя ъин эил ти ли са мит ляр тцрк ди ли ня нис бя тян эе ниш<br />
йа йыл мыш дыр. Бу хц су сий йят дас тан да да юзц нц аш кар эюс тяр мяк дя дир.<br />
Мяс.: д - т, од - от, дцр лц - тцр лц, дцш дц - тцш дц.<br />
г - к, га ра - ка ра; ь - к, аь - ак вя с.<br />
Йе ри эял миш кян гейд ет мяк ла зым дыр ки, щя мишя ол ду ьу ки ми, бу<br />
дя фя дя ясяр ча па ща зыр ла нар кян бу спе си фик хц су сий йят ляр мца сир<br />
тцрк ди ли ня уй ьун лаш ды рыл мыш дыр. 1<br />
Мяс.: гара - - ка ра, аь -ак вя с.<br />
Дас тан да спе си фик, Азяр бай ъан ди ли ни тцрк ди лин дян фяргляндирян<br />
х са ми ти дя уй ьун су рят дя щ иля явяз едил миш дир.<br />
__________<br />
1 Буну "Дастан"дан эятирилян яряб ялифбасы иля йазылмыш сюзлярин мцгайисясиндян<br />
асанлыгла эюрмяк олар.<br />
102<br />
Мяс.: хатуни -ща ту ни , хоъа -що ъа, зях ми йаря<br />
-защ ми йа ре, хи ля ти тон -щи лие ти тон, хош -щош вя с.<br />
х са ми ти сюз ор та сын да да мц ща фи зя олу нур, тцрк ди лин дя ися бу,<br />
адя тян, к са ми ти ня ке чир:<br />
оху маг -оку мак , айах -айак , ах шам -ак шам , йа хын -йа -<br />
кын, йа хын лыг ет мяк-йакынлык ет мек, бах ча -бак ча , ах ча -акча<br />
вя с.<br />
Ей ни сюз ля ри я саи ти щаг гын да да де мяк олар. Бе ля ки, тцрк ди лин -<br />
дя (да ща доь ру су, им ла сын да) я саити ол ма ды ьын дан , яряб ялиф ба сы иля<br />
йа зыл мыш сюз ляр дя бурахылан юн дамаг (ин ъя) саи ти я явязиня е ве рил -<br />
миш дир.<br />
Мяс.: эюз ляр ляр -эюз лер лер , эя лцп -эе лцп , сю зя эял ди -сю зе эел -<br />
ди , эитмяк -эит мек вя с.<br />
Дас тан ла рын ди ли грам ма тик ъя щят дян дя тцрк ди лин дян фярглянир.<br />
Индики за ман фор ма сы, яса сян, -ыр шя кил чи си иля ве ри лир, -йор мц ша щи -<br />
дя едил мир. Мяс.:<br />
эю рур, эя лцр, би лцр, ва рур, юл дц рцр, ве рцр.<br />
Эюрцр ким ата сы эя лцр гы зы на/Гы зы гар шу ва рур сул тан юзц ня.<br />
Мялум олдуьу ки ми, ХЫ-ХЫВ яср абидяляриндя -ыр вя -ар/-яр шя -<br />
кил чи ля ри щям ин ди ки, щям дя гей ри-мцяййян эя ля ъяк заман ан ла йы -<br />
шы йа рат ма ьа хид мят ет миш, сон ра лар ися -ыр ин ди ки, -ар/-яр ися эя ля -<br />
ъяк за ма нын эюс тя ри ъи си ки ми са бит ляш миш дир. Бу хц су сий йят ей ни иля<br />
"Дас тан"да да мц ша щи дя еди лир. Мяс.:<br />
Дц ни эц ня улайубян эи дяр ди (эе дир ди)/ Анун йол даш ла ры ны ащ<br />
едяр ди (едир ди); Бу лам мы гы зы де йя фи кир едяр ди (едир ди); Ичин дян<br />
ке чц рцр (ке чи рир) дер ди ля ащин вя с.<br />
Бе ля явяз лян мя "Дя дя Гор гуд" дас тан ла рын да чох эе ниш йа йыл -<br />
мыш дыр.<br />
Гя дим аби дя ляр дя фел ля рин ин кар фор ма ла рын да чох вахт ин ди ки<br />
за ман яла мя ти р з-йя ке чир (-мар/-мяр явя зи ня -маз/-мяз). -<br />
мар/-мяр фор ма сы мца сир тцркмян ди лин дя ин ди дя гал маг да дыр.<br />
Дас тан да -маз яла мя ти щям дя эя ля ъяк за ман ан ла йы шы йа рат ма ьа<br />
хид мят едир. Мяс.:<br />
Бу эцн ба на бу вер мяз (вер мир) щич яма ни; Ня ис тяр дцн йи тир -<br />
дцн бил мя зцз (бил мя рик) биз вя с.<br />
103