10.09.2013 Views

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

TURK YAZILARI.indd - Azərbaycan Milli Kitabxanası

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ОЬУЗ-СЯЛ ЪУГ АБИ ДЯ ЛЯ РИ<br />

Мца сир Азяр бай ъан ди ли ня мях сус лек сик-фо не тик вя грам ма тик<br />

хц су сий йят ля рин ма щий йя ти мящз ди эяр тцрк дил ля ри иля мц га йи ся дя<br />

там мя на сы иля ор та йа чы ха би ляр. Бу нун ла бе ля, мц га йи ся вах ты бир<br />

сы ра спе си фик ъя щят ля ри диг гят мяр кя зин дя сах ла маг ла зым дыр. Бе ля<br />

ки, ай ры-ай ры тцрк дил ля ри груп ла ры, цму мий йят ля, фяр ди ин ки шаф йо лу на,<br />

еля бу мя гам да да кцл ли миг дар да спе си фик яла мят ля ря ма лик ол ду -<br />

ьу ки ми, еля бу груп ла рын юз ля ри дя та ри хи ин ки шаф про се син дя ай рыл ма -<br />

ла ра, бир ляш мя ля ря мя руз гал ды ьы цчцн груп да хи лин дя фярг лян мя ля -<br />

ря ма лик олур, яв вял ки кю кцн дян та ма ми ля ай рыл ма са да аз-чох, ан -<br />

ъаг бу ра да юзц нц эюс тя рян лек сик-фо не тик вя грам ма тик хц су сий йят -<br />

ляр дя кясб едир. Оьуз гру пу дил ля ри ня дя мящз бу ъя щят дян бах -<br />

маг, ин ки шаф про се си иля яла гя дар мцяй йян дюврлярдя юзц нц эюс тя -<br />

рян ъя щят ля ри аш кар ет мяк ла зым эя лир.<br />

Яв вя ла, гя дим, ор та вя йе ни оьуз гру пу дил ля ри бир-би рин дян<br />

фяргляндирилмялидир. Баш га сюз ля, оьуз гру пу ди лин дян цму ми шя кил -<br />

дя да ныш маг юзц нц о гя дяр дя доьрултмур.<br />

Мя лум ол ду ьу ки ми, як сяр тцр ко ло жи ядя бий йат да та рих ети ба ри ля<br />

гя дим оьуз лар (эюй тцркляр) В-ВЫЫЫ, ор та оьуз лар ВЫЫЫ-ХЫ, йе ни<br />

оьуз лар (сял ъуг лар) ися ХЫ-ХЫЫЫ ясрляря аид еди лир.<br />

Биз бу ра да он ла рын бир дюв рцн дян – йени оьуз-Сял ъуг гру пу ну<br />

яща тя едян дюврдян, бу дюврдя йа ран мыш йа зы лы аби дя ля рин спе си фик<br />

хц су сий йят ля рин дян бящс едя ъя йик.<br />

Мя лум ол ду ьу ки ми, Сялъуг щюкмранлыьы дюв рцн дя йа ра нан ядя -<br />

бий йа тын бюйцк бир гис ми фарс ди лин дя ол муш, баш га сюз ля, Сял ъуг йа -<br />

зы чы ла ры, яса сян, фарс ди лин дя йа зыб йа рат мыш лар. Бу нун ла бе ля, бу<br />

дюврдя оьуз- Сял ъуг ди лин дя йа зыл мыш вя бу эцн мца сир оьуз дил ля -<br />

ри нин ма щий йя ти ни мцяй йян ляш дир мяк дя мц щцм ящя мий йят кясб<br />

едян бир не чя йа зы лы аби дя дюв рц мц зя гя дяр эя либ чых мыш дыр. Бун дан<br />

яла вя, фарс ди лин дя йа зыл мыш бир чох ясяр ляр дя кцл ли миг дар да Сял ъуг<br />

ди лин дя йа зыл мыш шер пар ча ла ры на раст эял мяк мцм кцн дцр. Бу ъя щят -<br />

дян Мюв ла ня Ъя ла ляд ди нин, еля ъя дя, Сул тан Вя ля дин ясяр ля ри хц су -<br />

си ля фярглянир. Гейд едил ди йи ки ми, бу ра да Сялъуг тцркъясинъя йа зыл -<br />

мыш 500 бейтдян чох шер пар ча сы на раст эял мяк олур.<br />

92<br />

Йе ри ъял миш кян ону да гейд ет мя ли йик ки, няин ки фарсъа йа зан<br />

Сял ъуг йа зы чы ла ры нын ясяр ля рин дя, еля ъя дя ха лис фарс мян шя ли ядя бибя<br />

дии, щя ми чи нин та рих ясяр ля рин дя бе ля кцл ли миг дар да Сял ъуг -<br />

Азяр бай ъан сюз ля ри ня раст эял мяк мцм кцн дцр.<br />

ХЫЫ-ХЫВ ясрляря аид еди лян гя дим йа зы лы аби дя ля ря мц на си бят<br />

мясяляси дя ики ли ся ъий йя да шы йыр. Биз ъя, бу мя ся ля йя ай дын лыг эя -<br />

тир мяк чох мц щцм тяъ рц би вя ня зя ри ящя мий йя тя ма лик дир. Як сяр<br />

тцрк тяд ги гат чы ла ры щеч бир гейд- шяртсиз щя мин аби дя ля ри ха лис тцрк,<br />

тяяъ ъцб лц ол са да, гя дим ос ман лы аби дя ля ри ще саб едир ляр. Бу аби дя -<br />

ля рин фо не тик, лек сик вя грам ма тик ъя щят дян мц га йи ся ли сяъиййяси<br />

эюс тя рир ки, он ла рын бир гис ми мцш тя ряк-йяни Азяр бай ъан вя тцрк дил -<br />

ля ри иля ор таг олан аби дя ляр дир (Биз бу гя бил дян олан аби дя ля ря Фа ге -<br />

щин "Чярхнамя", Шяй йад Щям зя нин "Йу сиф вя Зц лей ха" ясяр ля ри ни<br />

да хил еди рик).<br />

Ха лис тцрк (ос ман лы) аби дя ля ри кими шярщ едилян "Ящ мяд Щя ра ми<br />

Дас та ны, Га зи Бцр ща няд ди нин "Ди ван"ы, "Дя дя Гор гуд" дас тан ла ры,<br />

еля ъя дя Щя ся ноь лу нун, Фцзулинин ясяр ля ри ня эя лин ъя, он ла рын<br />

Азяр бай ъан ди ли нин гя дим аби дя ля ри ки ми ся ъий йя лян ди рил мя си зя ру -<br />

ри дир.<br />

Йе ни оьуз дюв рц юзц ня хас рян эа рянэ вя щям дя мц ряк кяб хц -<br />

су сий йят ля ря ма лик бир дювр ще саб олу нур. Юзцн дя тцркмян, Азяр -<br />

бай ъан, тцрк вя га гауз дил ля ри ни бирляшдирян оьуз гру пу бу дюврдя<br />

ди эяр тцрк дил груп ла ры – гып чаг вя кар луг гру пу дил ля ри нин тя си ри ня<br />

мя руз гал ды ьы ки ми , ей ни за ман да он ла ра да эцъ лц тя сир эюс тяр миш -<br />

дир. Еля бу на эю ря дир ки, ХЫ-ХЫЫЫ ясрлярдя йа ран мыш оьуз аби дя ля -<br />

рин дя гып чаг вя кар луг яла мят ля ри, мц ва фиг ола раг о г руп ла рын аби -<br />

дя ля рин дя ися оьуз хц су сий йят ля ри юзц нц га ба рыг шя кил дя эюс тяр -<br />

мяк дя дир (мяс.: "Мащ муд Каш ьа ри нин "Ди ва ни-лц ьят-ит тцрк", Яли -<br />

нин "Гис се йи-Йу сиф", Ящ мяд Йя ся ви нин "Ди ва ни-щик мят", "Мя щяб -<br />

бят на мя", "Няхъ-цл-фя ра дис", "Оьуз на мя" вя с.)<br />

Х-ХЫЫЫ ясрляр ара сын да яли ми зя ха лис оьуз йа зы лы аби дя си эя либ<br />

чат ма ды ьы цчцн йе ни оьуз ди ли (яэяр бе ля бир дил олуб са) щаг гын да<br />

мцяй йян бир шей де мяк чя тин олур. Биз ъя, гя дим Азяр бай ъан, гя -<br />

дим тцркмян, гя дим тцрк дил ля рин дян мящз бу дюврдя да ныш маг<br />

олар.<br />

93

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!