Zbornik radova konferencija OMC 2010

Kao primjer možemo navesti da neke od magmatskih stijena, kao dijabaz teže se
dezintegrišu do pjeskovite frakcije, dok su krečnjaci pogodniji za hemijska raspadanja, ali
brza dezintegarcija može biti spriječena, tako da se u šljunku mogu javiti odlomci
metastabilnih stijena, kao što su granitoidi, dijabazi i krečnjaci, kao što je slučaj sa
šljunkom Vrbasa.
Slika 1. Geografski položaj šljunkara-Veliko Blaško, Petoševci, Kosjerevo i Kobatovci
Zaobljenost valutaka, površinske strukture i oblik komada stijena u šljunkovitim
sedimentima mogu da ukažu na vrstu prenosa i uslove taloženja. Šljunak transportovan
vodenim tokovim sa velikom brzinom pokazuje tragove lomljenja. Međutim, oblik
valutaka u šljunku u većini slučajeva zavisi od polazne - prvobitne stijene više nego od
vrste transporta (Protić, 1961.), ali veličina oblutaka u šljunku zavise od dužine
transporta, otpornosti stijena i polazne stijene. U većini slučajeva stijena koja je duže
transportovan - zaobljenija je i sitnija.
Relativno mekše stijene kao laporci, kreda, filiti lako se zaobljuju ili raspadaju pri
riječnom transportu na manjim rastojanjima.
Čvršće stijene kao kvarciti, pješčari sa silicijumskim vezivom se sporije
zaobljavaju i mogu biti transportovani na veća rastojanja, do njihove dezintegracije teže
dolazi.
Tokom transporta, usljed mehaničkih (trenja i udaranja o druge transportovane
odlomke i podlogu), a dijelom i hemijskih uticaja komadi stijena se postepeno smanjuju i
dezintegrišu, prelazeći u monomineralna zrna. U navedenim šljunkovima od
monomineralnih zrna najviše su zastupljena zrna kvarca i čestice glina, kao krajnji
produkti u procesu fizičkog i hemijskog raspadanja. Glina se nakon eksploatacije šljunka
kao štetni sastojak odstranjuje najčešće pranjem na separaciji (Slika 2.).
145