07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

шяxsи hяyatыndakы чяtиnlиklяrи ona baшqalarы tяrяfиndяn tя -<br />

ca vцz olunmasы иlяиzah edиr. Amma юzц dя eynи dяrяъяdя<br />

baшqasыnыn иxtиyarыna tячavцz edиr.<br />

Mяsяlяn, “Иblиs” яsяrиndя Arиfиn halыnы alaq. Daxиlи alя -<br />

mи nя bяlяd oluьumuz bu gяncиn ичиndя юldцrmяk, mяhv et -<br />

mяk иnstиnktиnя qarшы olan nиfrяtиndяn xяbяrdarыq, amma<br />

Arи fиn яmяllяrи иlя ичиndяkиlяr vяhdяt tяшkиl etmиr. Arиf “Иblиsя<br />

uymuш bяшяrиyyяtи” lяnяtlяrkяn юzц яn dяhшяtlи formada Иb -<br />

lиsя uyur… Иnsanlыьыn яn “sabиt” xцsusиyyяtи… Sюz verиb<br />

sю zцndяn bиrиncи юzцqacmaq…<br />

Иnsanыn иnsanlar arasыnda tяnhalыьы vя daxиlи tяlatцmlяr<br />

fonunda tяqdиmиndя Cavиdиn baшqa bиr юzяllиyи dя var kи, bu<br />

da яn qatы cиnayяtkarыn, qatиlиn юz яzabыnda yuyulmasыdыr.<br />

“Afяt” яsяrи dя Afяt kиmи иncя tяbияtlи bиr qadыnы cиnayяtkara<br />

чevриlиr, amma Afяtи qыnamaq olmur, чцnkи o юz яzabыnda<br />

yuyulub tяmиzlяnиr.<br />

Yaxud eynи яsяrdя Юzdяmиr obrazыnы alaq… Яslиndя<br />

ha mыnыn “яyyaш” deyя kяnara atdыьы Юzdяmиr heч dяAfят -<br />

dяn az bяdbяxt deyиl vя o, sevиlmяyяn яr facияsиnи yaшayыr.<br />

Zahиrяn yanaшыlsa Юzdяmиrи Afяtя qarшы kobudluqda gц -<br />

nah landыrmaq olar, amma Afяt ona qarшы чoxmu say ьы lы -<br />

dыr… Demяk hamы hamы иlяvяюzциlяmцharиbя vяzиy yя -<br />

tиndяdиr, dцшmяn elan olunan heч bиr haqqa sahиb deyиl.<br />

Sevиlmяyиb sevяnlяr facияsи dunya яdяbиyyatыnda dя -<br />

fяlяrlя ишlяnmишdиr. L.Tolstoyun “Anna Karenиna”, C.Qol -<br />

soursиnиn “Farsaytlar haqqыnda яfsanя” kиmи яsяrlяrиndя bu<br />

xяtt genиш шяkиldя tяqdиm olunmuшdur.<br />

Иnsanda юzцnя yadlaшma, dцnya иlя яlaqяlяrиnиn kя sиl -<br />

mяsи, dцшцncяvяяmяllяrиndя qeyrи-sabиtlиk Cavиdиn qяhrяmanlarыnы<br />

иzlяyяn hallardыr. Cavиdиn иnsan haqqыnda dц -<br />

шцncяlяrи heчdяn doьmurdu. Иnsanыn иztиrabы xoшbяxtlиk цmи -<br />

dиndяn doьduьu kиmи Cavиdиn dя sяnяt яzablarы иnsana<br />

mяhяbbяtdяn doьurdu. Sяnяtkar цcцn bu яsas шяrtdиr vя<br />

Cavиd dя bu яsas шяrtя bцtцn yaradыcыlыьы boyu яmяl et mиш -<br />

dиr. Bununla yanaшы onun yaradыcыlыьы baшdan-baшa mяhяbbяt<br />

vя nиfrяtиn mцbarиzяsы fonunda чыrpыnan иnsanlarыn bи -<br />

чarяsиzlиyиня, gцnahыna hяsr olunmuшdur.<br />

Иnsan cяmиyyяtиn яzmяk vя яzиlmяk qanunlarыna tabe<br />

olduqca юzц-юzцndяn uzaqlaшыr, hяtta юzц-юzцndяn иkrahla цz<br />

чevиrиr. “Шeyx Sяnan”da belя bиr hal aydыn gюrunur. Шeyx Yer -<br />

dяn usanmышdыr, Gюylяrdяn kюmяk иstяyиr, amma yerdя-kиlяr<br />

ondan иmtиna etmишdиr, gюylяrя цz tutmaq цчцn sя Seyxиn яv -<br />

vяlkи saflыq vя ucalыьы yoxdur. Onun цчцn Шeyx Sяnan dяr -<br />

vишlиyи secиr. Dяrvишlиkdя иntиhara bяnzяr bиr hal mюvcuddur,<br />

иntиhar hяyata qarшы цsyandыr, dяrvишlиkdяdяbu цsyan var. Иn -<br />

tиharda candan, dяrvишlиkdя cяmиyyяtdяn иmtиna var.<br />

Sevgи tarиxиndяmяhяbbяtи dяhшяtlяr яhatя edиr. Bu dяh -<br />

шяt иkиtяrяflиdиr... Bиrиncиsи, dцnyanыn mяhяbbяtя dяhшяtlиmц -<br />

nasиbяtи – sevяnlяrя cяmиyyяtиn aqressиv yanaшmasы, иkиn -<br />

cи tяrяfdяn sevgиnиn normaya sыьmayan, ehtиrasыn qaydalar<br />

tanыmayan hцdudsuzluьu...<br />

Rus fиlosufu Berdиyayev yazыrdы kи, "qadыn mяhяbbяtdя<br />

dahи olur, mяhяbbяt mцnasиbяtlяrиndя o hяrtяrяflи olur,<br />

tяbияtиn ona verdиyи hяr шeyи mяhяbbяtlя яlaqяlяndиrиr. Kиши<br />

иsя mяhяbbяtdя dahиdяn чox иstedadlы olur”. “Sяyavuш”<br />

яsяrиndяkи Sцdabя dяичиndяkи hяr шeyи mяhяbbяtlя яlaqяlяndиrиr.<br />

O, bяdbяxt bиr qadыndыr vя cиnayяt цcцn deyиl,<br />

sevmяk vя sevиlmяk цчцn yaradыlmышdыr. Sцdabя heч dя<br />

иndиyя qяdяr tяnqиdиmиzdя deyиldиyи kиmи “daxиlиnи bцrцmцш<br />

ehtиras alovunun onu cиnayяtя, rяzиl яmяllяrя vя suи-qяsdя<br />

tяhrиk edяn” qadыn deyиl. Sцdabя ичиndяkи sevmяk adlы цlvи<br />

иstedadыn alovunda qovrulur, lakиn bu heч dяbяsиt anla -<br />

шыlan vя adи, hormanlarla eynиlяшdиrиlяn ehtиras deyиl. Яgяr<br />

Sцdabя hиsslяrиnи yalnиz hяzz vя ehtиraslarыna qul etsяydи,<br />

onda bunlarы tяmиn etmяk цчцn baш hяrяm olduьu sarayda<br />

bunu asanlыqla tяmиn etmиш olardы. Яsяrdя bunun яksиnи<br />

gюrцrцk vя Sцdabя sevgиnиn bцtцn gюzяllиklяrиnи dцymaq<br />

иstяyиr, bunlarы ona bяxш edяcяk bиrиsи dя ancaq Sяyavuш -<br />

dur. Sudabяdяn hamы yцksяk dяyяrlяr tяlяb edиr, amma<br />

kиm sя ona иndиyя qяdяr bu шяkиldя davranыbmы.. O gяnc<br />

иkяn юzцndяn чox yaшlы bиrиnя rяyи soruшulmadan яrя ve -<br />

rиlmишdиr. Яslиndя иnsanыn иstяmяdиyи bиr шeyя mяcbur edиl -<br />

mяsи onu яxlaqsыzlыьa tяhrиk etmяk kиmи bиr шeydиr vя Su -<br />

dabя dяmяcburяn яrя verиldиyи цcцn belя bиr яxlaqsыzlыьa<br />

mяcbur edиlmишdиr. Qяlbиnи sevgи atяшиnя atmaqla яslиndя<br />

Sцdabя bu яxlaqsыzlыqdan tяmиzlяnmяk иstяyиr. Demяk tяnqиdиmиzdя<br />

vurьulandыьы kиmи Sцdabяnыn Sяyavuшa olan<br />

sevgиsи яxlaqsыzlыq deyиl, hяyatыnы mяcburиyyяtlяr иcиndя ke -<br />

чиrmиш bиr qadыnыn цsyanы, eynи zamanda dяrdиdиr, чцnkи<br />

Sцdabяnиn qяlbи иlяseчdиyи Sяyavuш ona heч bиr halda ca -<br />

vab verяcяk bиrи deyиl. Belяlиklя, яtrafыn bu sevgиyя dяhшяtlи<br />

mцnasиbяtи ortaya чыxыr vя bиr чox mцstяvиdяn baxdыqda<br />

haqq verиlmяsи чяtиn olan, yalnыz bиr иnsan hиssи kиmиya na -<br />

шыlarsa facия иlя qarшыlanan bu sevgиrяdd olunduqdan sonra<br />

dяhшяtlя qarшыlandыьы kиmи иndи dяюz dяhшяt vя qorxunc<br />

qиsasыnы ortaya qoyur. Cavabsыz mяhяbbяtlяrиn qиsasы чox<br />

zaman dяhшяtlи olur. Belяcя Sudabя юzцnяolunanы Sяya -<br />

vuшa edиr, mяcburиyyяt vя zor yolunu seчиr. Bura qяdяr<br />

sev gиsиnя haqq qazandыrmaq nиyyяtиndя olan Sц dabя иntиqam<br />

hazыrlamaьa baшlayыr. Bиr qadыn olduьu unu dulmuш<br />

Sцdabя sevgиsиnя cavab ala bиlmяyиb qяlbиnиn atя шиnи mяk -<br />

rиn qurbanlыьыna чevиrиr.<br />

Bиr vяzиyyяtdя haqq verdиyиnя baшqa bиr halda haqq<br />

ver mяk olmur..., чцnkи иnsan yaradыlыш etиbarиlя mцrrяkkяb<br />

vя иzah olunmazdыr. Cavиd dя mяhz иnsanы sablon шяkиldя<br />

“yaxшы vя pиslяrя” bюlmur, onu bцtцnlцklя, hяr halы иlяtяq -<br />

dиm edиr.<br />

Azяrbaycan яdяbи tяnqиdиndя bиr cox hallarda иnsanыn<br />

dяyяrlяndиrиlmяsи onun sosиal durumu иlя яlaqяlяndиrиlиr.<br />

San kи bцtцn zяngиnlяr zalыm, яxlaqdan uzaq, hec bиr mя nя -<br />

vи keyfиyyяtlяrя sahиb olmayanlar, kasыblarsa яksиnя dяyяrlяndиrиlиr.<br />

Mяsяlяn, M.Яlиoьlu Sяyavus obrazыnы dя yяr lяn -<br />

dиrяrkяn belя bиr fиkrи Cavиdlя baьlamaьa чalышaraq yazыrdы<br />

kи, “mцhцm bиr cяhяtи dramaturq чox иncяlиklя mя na lan dы -<br />

rыr... qяhrяmanlыqla яsиlzadяlиk bиr araya sыьmыr”. Яsиl za dя -<br />

lиk, bюyцk nяslя malиk olmaq иnsanda юzцnя nяzarяtи artыrыr.<br />

Цmumиyyяtlя, иnsanы sosиal statusuna gюrя qиymяtlяndиrmяk<br />

иnsana zahиrи yanaшmaqdыr, onun mahиyyяtиnи unutmaqdыr.<br />

Иnsan yaradыlышыnыn kamиllиyи onun bu dunyada yaшamaq<br />

mюv qeyиndяn asыlы deyиldиr. Иnsanыn mahиyyяtиndя bяra bяr -<br />

sиzlиk yoxdur, bяrabяrsиzlиk tяzahцrdяdиr. Иnsan юz dцn ya -<br />

sыnda vя tяnhalыьыnda sяmиmиdиr. Иnsan mяnяvиyyatыnыn dя -<br />

yяrи onun yoxsul vя zяngиn yaшamasыnda deyиldиr. Tяbияt<br />

etиbarиlя иnsan nя qяdяr sяmиmиdиrsя, yaшamaq etиbarиlя<br />

цmиdsиz, sevgиsиz, qeyrи-sяmиmиdиr.<br />

Sяyavuш da yaшadыqlarыnda sankи юzцdeyиl. Sцdabяyя<br />

munasиbяtdя o, vиcdanlыdыr. Vиcdan - cяmиyyяtиn fяrdя dиktя<br />

etdиyи normalara яmяl edиlmяdяn yaranan bиr dяyяrlяr sиs -<br />

te mиdиr. Sяyavuшun vиcdanы da Sцdabяyя baшqa yanaшma -<br />

ьa иmkan vermиr vя butюvlцkdя Sяyavuшun analыьыna mu -<br />

14<br />

ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!