07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Sarqon, o vaxt Arrappa adlanan иndиkи Kяrkцk bюlgяsиndяn, Ur -<br />

mиya gюlцnцn gцneyиndяkи Mazamua bюlgяsиnя gedяn<br />

“Шahyolu” haqqыnda fяrman vermишdиr kи, yol tяmиr edиlsиn. Fяr -<br />

ma nыn иcrasы иlяbaьlы mя lumat verяn шяxs kиtabыnыn sonunda<br />

yazыr: mяn yenиdяn Sa rи шяhяrиndя Dur – Atanatи шяhяrиnя чыxы -<br />

ram. Arrap ha lыlar, Dur Atanatиdяn , Dur Talиtи шяhяrиnя hяrяkяt<br />

edиrlяr, (mяn) yenиdяn dur – talиtи – dяn Azarи шяhяrиnя yюnяlиrяm.<br />

Mяtnи dяrc edяn tяdqиqatчыlar, Azarи шяhяrиnи Mazamua<br />

bюlgяsиndя yerlяшdиrиrlяr. Bu bюlgяnиn tarиxиndяn mяlumdur<br />

kи, яvvяllяr orada Lulu, Turuk, Zяngи, Kuman boylarы yaшayыrdы”.<br />

Яsasяn Tцrk boy adlarы “яr” sюzц иlя genиш шяkиldя иш -<br />

lяdиlmишdиr. Mяsяlяn Xяzяr, Suvar, Avar, Tatar, Qamer, Dю -<br />

gяr, Padar vя saиr kиmи, bu etnotoponиm dя “Az” vя “яr”<br />

hиssяlяrя ayrыlыr. Elяcя dя bиr чox Tцrk mяnшяlи xalqlarda As<br />

vя Az etnonиm vя toponиmиnя rast gяlиnиr. “Юzbяk, Altay,<br />

Qaraqalpaq vя saиr Tцrk xalqlarы tяrkиbиndя uruq, soy, boy<br />

adы kиmиишlяnяn Az – As etnonиmиnя: Gюy Tцrk yazыlarыnda<br />

Az budun (Az xalqы) vя Az kиши (Az adamы) adыna, Kuban<br />

epиqrafиkasыnda “eren Az ayыrыltыm” (Az яrяnlяrиndяn ayrыl -<br />

dыm) иfadяsиnя rast gяlmяk olur vя saиr. Azяr(As-Az+яr) lяrиn<br />

bиr qolu da Az kиши adlanmышdыr. Bartold, яvvяllяr xrиs tиanlыьы<br />

qяbul etmиш Qafqaz Tцrklяrиnиn sыra sыnda Az kиши tayfalarыnыn<br />

adыnы чяkиr. Tцrkцstan vя Altayda As kиsи adlы xeylи<br />

etnotoponиm vardыr. Gюytцrk yazыlarыnda Az budun (Az xalqы)<br />

haqqыnda olan mяlumat иsя elm alяmиnя чoxdan bяllиdиr.<br />

Hяlя II яsrdя Klavdи Ptolemey Quzey Qafqazda Azara шяhяrи<br />

vя Azaraba (Azяr+oba) kяndи olduьunu gюstяrиr”.<br />

Tцrk tay falarыnыn qяdиm vяtяnиndя - Altayda, Abakan чayыnыn<br />

orta axarыnda kичиk Askиzи чayы vardыr. Иndи иsяAskиz иnzиbatи<br />

rayonudur. Bu чayыn цzяrиndя Askиz kяndи yerlяшиr”. Bunlar<br />

As-Az etnosu vя Azarи toponиmиnиn Tцrk mяnшяlи olmasыna<br />

yetяrlи sцbut hesab edиlя bиlяr.<br />

Azяrbaycanla baьlы olan baшqa Tцrk tayfalarыndan bиrи dя<br />

Kaslardыr. Kaslar vя ya Kassиlяr Azяrbaycanda yaшayan<br />

Kaspиlяrlя ad vя kюk oxшarlыьыna malиkdиr. Kas adыnыn tarиxи<br />

mяnbяlяrdя чяkиlmяsи mиladdan qabaq 2400-cц иllяrя aиddиr.<br />

Kas adlы bиr чox Tцrk tayfasы mюvcud olmuшdur. “Uy ьurlarыn 6<br />

tayfasы kas adlanmышdыr. Orta Asиyada Tцrk elи olan xakaslarыn<br />

adы Kas adыndan yaranmышdыr. Orxun yazы larыnda Doьu<br />

Tцrkцstanda yerlяшяn Kaшьar adы Kas adlan mышdыr” vя saиr.<br />

Bunlardan яlavя Kassи vяya Kaslardan qalan Antro po -<br />

nиmlяr (шяxs adlarы) onlarыn Tцrk mяnшяlи olmalarыna tutarlы<br />

sцbut hesab edиlя bиlяr. Kassи шahlarыnыn adlarы: “Qandaш,<br />

Bюyцk Aqum, Qaш Telиyaш, Ulam Burиyaш (ulam = чapar + burи<br />

= bюrи = qurd), Qarыndaш (qяdиm Tцrkcяdяqardaш), Qadaшman<br />

Enlиl, Qara Qardaш, Qudur enlиl... Qadaшman-Turqu”. Elяcя dя<br />

Atta – Ana, Marduk, Burra, Alban, Burиtaш (Burи=Bюrи, Qurd) ,<br />

Sиbar Buqaш, Karzи Yabku (yabьu), Mи-Turqu, Durи, Durqu vя...<br />

Kassиlяrdяn чoxlu at adlarы da qalыb: “Tиmиr aш (dяmиr aш), Ka -<br />

шak – tи, Buqaш, Kuru-шe, Buqaш, Яgrи-yaш, Ham at-tи (Xam at-tи)”.<br />

Bu Tцrk tayfalarыnыn Azяrbaycanda yaшadыьы vя ha -<br />

kиmиyyяt sцrdцklяrи dюvrdя, цmumиyyяtlя tяkcя Azяrbay -<br />

can da deyиl, heч regиonda da Aryaиlяrиn vя ya farslarыn ol -<br />

masыna daиr tutarlы heч bиr fakt mюvcud deyиldиr. Hяtta Azяr -<br />

baycanda, belя Tцrk tayfalarыnыn qяdиmlиyи sяbяb olmuшdur<br />

kи, bиr чox tяdqиqatчыlar fиkиrlяrиnи dяyишиb belя nяtиcяyя<br />

gяlsиnlяr kи, “sonrakы yцzиllиklяrdя Юn Asиyada yaшamыш bиr<br />

чox soylar, xцsusяn Tцrk dиllиlяr шяrqя, Orta Asиya torpaq -<br />

larыna hяrяkяt etmиш bиr neчя yцzиllиkdяn sonra onlarыn яks<br />

prosesи baшlanmыш, onlar yenиdяn yaxыn vя Юn Asиyaya,<br />

hяmчиnиn Azяrbaycan torpaqlarыna gяlmишlяr”.<br />

Azяrbaycanda Ишьuz Tцrklяrиnиn dя hakиmиyyяtи mюv cud<br />

olmuшdur. “Mиladdan qabaq X-ЫX яsrlяrdяn Azяrbay can la<br />

tanыш olan Ишьuzlar mиladdan qabaq 674-cц иldя Иs pakanыn<br />

rяhbяrlиyи altыnda Azяrbaycanыn quzeyиnя vя gцneyиnя gяlmиш<br />

... elя lap иlk gцnlяrdяn юlkяdя hakиmиyyяt qura bиlmишlяr”.<br />

Araz чayы sahиlиndя, onun saь axarыnda Herodotun Sas -<br />

pиrlяr, Akkad yazыlarыnыn Subaryum, Шubaru vя Subarey, elяcя<br />

dя Шumerlяrиn Subиr adlandыrdыьы Tцrk tayfasы yaшamышdыr.<br />

Onlar Azяrbaycanыn Quzeyиndя yaшamыш su var lar, subиrlяrdиr.<br />

Cяnubи Qafqazda yaшayan dиgяr Тцrk soylarыndan bиrи dя<br />

kяngяrlяr olmuшlar. “Onlar o qяdяr qцdrяtlи иdиlяr kи, hяtta<br />

Sasanи чarlarыnы lяrzяyя salыrdыlar. VI yцzиllиyиn mц яllиfи Sa -<br />

sanиlяrиn kяngяrlяrlя mцharиbя aparmasыndan sюhbяt aчыr”.<br />

Bunlardan яlavя mцxtяlиf dюvrlяrdя Monqolustan<br />

чюllяrиndяn tutmuш Avropanыn mяrkяzиnя qяdяr bюyцk bиr<br />

яrazиdя gяzиb dolaшan Tцrklяr Azяrbaycandan da yan<br />

keчmиr vя bяzяn yerlи soydaшlarыnыn yaшadыьы bu яrazиdя dя<br />

mяskunlaшыrlar. “Leonиt Marovelиnиn sюzlяrиnя gюrя Ы яsrиn<br />

70-cииllяrиndя, daha doьrusu Иosиf Flavиnиn dюvrцndя hunlar<br />

Dяryal keчиdиnя sahиblиk edиrdиlяr. Bazuk vя Ambazuk<br />

qardaшlarы Kartlиyя oradan gяlmишdиlяr”.<br />

Hяlя “Arиlяrиn (Иran dиllиlяrиn) Ermяnиstana sakиn olma la -<br />

rыndan qabaq bиr neчя Tцrk tayfasы orada mяskunlaш mыш dыr”.<br />

Иslam dюvrц яrяb vя fars tarиxчиlяrи dя Azяrbaycanda<br />

Tцrklяrиn olmasыna daиr yetяrlи dяrяcяdяmяlumat ver mиш -<br />

lяr.Tяbяrи юz tarиx яsяrиndя Иslamdan qabaq Azяrbay canda<br />

Tцrklяrиn olmasыna ишarя edиr: “Hишam Иbn Kяlbиnиn fиkrиncя<br />

Raeш Иbn Qeys Иbn Sяba Yяmяnиn padшahы иdиvяonun<br />

pad шahlыьы Mяnuчehr dюvrцnя tяsadцf edиrdи. Onun<br />

sяrkяrdяlяrиnиn dostlarыndan bиrи Шцmr Иbn Яtaf Azяrbay -<br />

canda Tцrklяrя yцrцш etdи. Yцrцшdя hяr иkи tяrяfdяn чoxlu<br />

юlяn vя яsиr dцшяn oldu vя o юz baшыna gяlяnlяrи daш<br />

kиtabяyя yazdы kи, Azяrbaycan юlkяsиndя mяшhurdur”.<br />

Иbn Heшamыn “Яt-tиcan” adlы яsяrиndя Vяhяb Иbn Mo nяb -<br />

behdяn rяvayяt edиlяrяk yazыlыr: “Mцavиyя юz mяs lя hяtчиsи<br />

Цbeyd Иbn Sarиyяdяn soruшdu kи, Azяrbaycan nя dиr Цbeyd<br />

cavabыnda dedи, bura qяdиmdяn Tцrklяrиn юlkяsиdиr.<br />

Hяmzя Иsfahanи dя(doьum иlи hиcrи 270-cи иl) Raeшиn<br />

Azяrbaycana qoшun чяkmяsи vя Azяrbaycan Tцrklяrи иlя<br />

dюyцшцnя ишarя edиr”.<br />

Mяhяmmяd Ufи иsя“Cяvame яl-hиkayat vя lяvame яrrяvayat”<br />

adlы яsяrиndя Юmяr Иbn Яbdцlяzиzиn xиlafяtиndяn<br />

(101-99-h.q) danышarkяn hяmиn dюvrdя 20 mиn Azяrbaycan<br />

Tцrkцnцn цsyanы vяonlarыn 4 mиn яrяb qoшunu иlя dюyцш -<br />

mяsиndяn sюhbяt aчыr”.<br />

Samanы dюvlяtиnиn vяzиrи Яbuяlи Mяhяmmяd Bяlяmи,<br />

Tяbяrиnиn tarиx яsяrиnи tяrcцmя vя иxtиsar edяrяk yazdыьы<br />

яsяrdя, Mяnuчehrиn Azяrbaycanda Tцrklяrlя savaшdыьыnы,<br />

Tцrklяrиn yaшadыьы яrazиnиn Tцrkцstandan Romaya qяdяr<br />

olduьunu, elяcя dя Gцшtaspыn Azяrbaycanda Tцrklяrlя<br />

savaшыb bиr чox Tцrkц юldцrdцyцnц qeyd edиr.<br />

Яmяvи xяlиfяsи Mцavиyя zamanыnda cahиlиyyяt dюvrц,<br />

Yяmяndя Цbeyd Иbn Шяrиyя Cяrhumи adlы mяшhur, genиш<br />

dцnyagюrцшlц bиr шяxs var иmиш. Mцavиyя onu Yяmяndяn<br />

Dяmяшqя gяtиrtdиrиr. Ona sual verиr, Цbeydиn verdиyи ca -<br />

vablar “Яxabar Цbeyd Иbn Шяrиyя” adы иlяyazыlыb toplanыr vя<br />

sonralar Яrяb tarиxчиlяrиnиn иstиfadя etdиyи mяnbяlяrdяn bиrи<br />

olur. Цbeyd cavab verиr: “Azяrbaycan Tцrk юlkяlяrиndяndиr<br />

vя Tцrklяr orada toplanmышlar”.<br />

42 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!