07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Qazax, Шяmшяddиl vя Borчalы<br />

sultanlыqlarы<br />

(XVIII яsrиn орталары-XIX яsrиn 40-ъы илляри)<br />

Mehman Abdullayev<br />

Bakы Dюvlяt Unиversиtetиnиn dosentи<br />

Qazax, Шяmшяddиl vя Borчalы sultanlыqlarы<br />

rus ишьalыnadяk olan dюvrdя<br />

Nadиr шah Яfшarыn Sяfяvи sяltяnяtиnиn torpaqlarы he sa -<br />

bыna yaratdыьы иmperиyanыn чюkmяsиnиn Azяrbaycan цчцn<br />

яn aьыr nяtиcяlяrиndяn bиrи юlkяmиzиn sиyasи cяhяtdяn pa -<br />

чalanmaya mяruz qalmasы oldu. Azяrbaycan яrazиsи ayrыayrы<br />

mцstяqиl vя yarыmmцstяqиl xanlыqlara, hяtta daha kичиk<br />

иnzиbatи qurumlar olan sultanlыqlara bюlцndц.<br />

Azяrbaycanыn шиmalыnda meydana чыxan vя nиsbяtяn kи -<br />

чиk иnzиbatы яrazи vahиdlяrи olan sultanlыqlar ичяrиsиndя Qa zax,<br />

Шяmшяddиl vя Borчalыnы xцsusи qeyd etmяk lazыmdыr. Рus иш -<br />

ьa lыna qяdяr Gяncя xanlыьы tяrяfиndяn иdarя olunan Шяm шяddиl<br />

sultanlыьындан фяргли олараг Qazax vя Borчalы ma hallarыnыn<br />

gяlяcяk sиyasы taleyи XVIII яsrиn ortalarыnda Nadиr шащын bиr<br />

hюkmц иlяmцяyyяn olunmuшdu. 1736-cы иldя mяш hur Muьan<br />

qurultayыnda Nadиrиn шah seчиlmяsиnя qяtи etиraz едян Gяncя<br />

xanы Zиyadoьlu Sяfяvи sцlalяsиndяn olan bиr nяfяrиn шahlыьa<br />

gяtиrиlmяsиnиn tяrяfdarы olduьunu aчыq шяkиldяbиldиrmишdи. Mиr -<br />

zя Adыgюzяl bяyиn yazdыьыna gюrя Nadиr шahlыq taxtыna otur -<br />

duqdan sonra ona qarшы чыxanlarы zяrяrsиzlяшdиrmяk цчцn<br />

tяdbиrlяr gюrmцшdц. O, иlk nюvbяdя Gяncя xanыnыn qцdrяtиnи<br />

zяиflяtmяk mяqsяdи иlя Cavanшиr, Otuzиkиlяr vяKяbиrlи tayfa la -<br />

rыnы Qarabaьdan Xorasanыn Sя rяxs vиlayяtиnя kючцrmцш, Qa -<br />

zax vя Borчalы mahallarыnы иsя Kaxetиya чarыnыn sяrяncamыna<br />

vermишdи. Mиrzя Adыgюzяl bяyиn qяnaяtиnя gюrя Qacar nяs lиn -<br />

dяn olan Gяncя xanlarы «yalnыz bяйляrbяyи deyиl, sяlahиyyяtlи<br />

sяrdar olараг hюk m ranlыq bayraьы Darцssцrur (Tиflиs) sa hя -<br />

sиnя dя яmиn-aman lыq kюlgяsи salardы. Tиflиsиn bцtцn яhalиsи<br />

bunlarыn hюkmцnя tabe olardы».<br />

Цmumиyyяtlя, XVIII яsrиn 30-40-cыиllяrиndяGцrcцstanыn<br />

Kartlи vяKaxetиya bюlgяlяrи Nadиr шahыn hюkmц altыnda иdи.<br />

Bunu gцrcц tarиxчиlяrи dя tяsdиq edиrlяr. “Gцrcцstan tarиxи<br />

”ndя yazыldыьы kиmи Nadиr шah 1744-cц иldя II Teymurazы Kart -<br />

lиyя, onun oьlu IIИraklиnи иsя Kaxetиyaya чar tяyиn etmишdи.<br />

Bu tarиxи gerчяklиk 1803-cц иldя Gяncяyя hцcum яrя -<br />

fяsиndя Gяncя hakиmи Cavad xanыn rus ordusunun ko man -<br />

danы, gцrcц яsиllи general P.D.Sиsиanovla apardыьы yazыш -<br />

malarla bиr daha tяsdиq olunur. Cavad xan 29 noyabr 1803-<br />

cц иldя Sиsиanova yazыrdы: “Mяktubunu aldыm. Yazыrsan kи,<br />

шahzadя Tamara zamanыnda Gяncя Gцrcцstandan asыlы ol -<br />

muшdur. Bu naьыla bиr kиmsя иnanmaz. Amma яcdad la rы mыz<br />

Abbasqulu xan vя baшqalarы Gцrcцstanы иdarя edиrdиlяr.<br />

Иnan mыrsansa, yerlи qocalardan soruш. Hяlя иndиyяdяk Gцr -<br />

cцstanda onun mяscиd vя dцkanlarы qalыr, bиr чox gцrcцdя<br />

buyuruqlarы saxlanыlmaqdadыr. Иraklиnиn vя atamыzыn dюvrцn -<br />

dя Gяncя иlяGцrcцstanыn sяrhяdlяrи dяqиqlяшdиrиlиb. Bu -<br />

nun la belя, mяn desяm kи, babalarыm Gцrcцstanda valи olub -<br />

lar, bиr kиmsя bu sюzя hюrmяtlя yanaшmaz, bиr kиmsя dя<br />

Gцrcцstanы mяnяqaytarmaz”.<br />

Мютябяр гайнаглара ясасланараг йuxarыda sadaladы ьы -<br />

mыz tarиxи hяqиqяtlяr Qazax, Шямшяддил vя Borчalы ma hal -<br />

larыnыn tarиxяn Azяrbaycan (Тцrk) torpaqlarы olduьunu bиr<br />

daha tяsdиq edиr. Гейд етмяк лазымдыр ки, mцasиr Azяr bay -<br />

can vя Gцrcцstan tarиxшцnaslыьыnda Nadиr шahыn Qazax vя<br />

Borчalы mahallarы haqqыnda бир hюkmц иlяbaьlы иkи yanлыш<br />

фикир вардыр:<br />

1. Azяrbaycan tarиx elmиndя belя bиr fиkиr hюkm sцrцr kи,<br />

Nadиr шah Gяncяnи иdarя edяn Гacarlarы cяzalandыrmaq<br />

цчцn Azяrbaycanыn иkи bюlgяsиnи – Qazax vя Borчalыnы Gцr -<br />

cцstana baьышlamышdыr. Bu zaman belя bиr gerчяk tarиxи fakt<br />

unudulur kи, o dюvrdя Kartlи vяKaxetиya mцstяqиl dюvlяt<br />

olmayыb, Nadиr шahыn иmperиyasыnыn tяrkиbиndя иdиvяonun<br />

hюkm vя fяrmanlarы иlяиdarя olunurdu. Nadиrиn иsя bиr шah<br />

kиmи ona aиd olan mahallarы иstяdиyи шяkиldя Gяncяdяn vя<br />

yaxud Tиflиsdяn иdarя etmяk hцququ vardы.<br />

2. Bu mяlum tarиxи faktlarыn gцrcц tarиxшцnaslыьыnda tяh -<br />

rиf olunmasыnыn nяtиcяsиdиr kи, hal-hazыrda Gцrcцstanыn orta<br />

mяktяblяrиndя, o cцmlяdяn, bu respublиkadakы azяrbay -<br />

can lыlarыn oxuduьu mяktяblяrdя tяdrиs olunan “Gцrcцstan<br />

tarиxи” adlы dяrslиkdя Qazax vя Borчalыnыn иdarя olunmasы<br />

haqqыnda Nadиr шahыn hюkmц sяhvяn vя ya qяsdяn “Vяtяn<br />

torpaqlarыnыn Vяtяnя gerи qaytarыlmasы” kиmи verиlmиш, hяtta<br />

dяrslиkdяkи paraqrafыn adы elя belя dяadlandыrыlmышdыr.<br />

Azяrbaycanыn orta чaь tarиxиnи tяdqиq edяn gюrkяmlи<br />

alиmиmиz Taьы Musяvиnиn 1979-cu иldя nяшr etdиrdиyи mяn -<br />

bяlяr toplusunda yer almыш иyиrmи sяnяd Qazax mahalыnыn<br />

Kaxetиya tяrяfиndяn иdarя edиldиyи dюvrdя bu bюlgяdя baш<br />

vermиш hяrbи-sиyasи hadиsяlяrиn vя sosиal-иqtиsadи proses lя -<br />

rиn araшdыrыlmasы цчцn чox bюyцk elmи яhяmиyyяtя malиkdиr.<br />

Sяnяdlяrиn tяhlиlи 1749-cu иldяn 1799-cu иlяdяk yarыm яsrlиk<br />

bиr dюvrdя Qazax mahalыnda baш vermиш hadиsяlяr haq -<br />

qыnda dцzgцn tяsяvvцr yaratmaьa иmkan verиr. Сянядлярин<br />

бир нечясиня мцраъият едяк:<br />

1. Kaxetиya чarlarыnыn hюkmlяrи иlя Qazax mahalыna vя -<br />

kиl tяyиn edиlяn alи zцmrяnиn nцmayяndяsи olan aьalar hя -<br />

mиn mahalы иrsи qaydada иdarя edиrdиlяr vя иldя 40 tцmяn<br />

mяvacиb alыrdыlar.<br />

2. Qazax mahalыnыn hakиmи olan шяxs bюlgяnи иdarя et -<br />

mяk lя yanaшы, яhalиdяn vergиlяr yыьmaq, qaчan kяndlиlяrи<br />

ta pыb gerи qaytarmaq, sцvarи (atlы) qoшun toplamaq vя s.<br />

44 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!