BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

onlarыn 1977 чetvert taxыl vergиsи цzrя юdяyяbиlmяdиklяrи
cя mиси 6 чetvertlиk buьda иdarяlяr arasы 2 иllиk yazышma lar -
dan sonra kяndlиlяrdяn gцclя alыnmышdы.
Vergи sиyahыlarыndan gиzlи qalan hяyяtlяrи цzя чыxarmaq
mяqsяdи иlя 1831-cи иldя Qazax dиstansиyasыnda hяr ev цzя -
rиnя eynиюlчцdя vergи qoyulmasы haqda sяrяncam ve rиlmиш,
belяlиklя dяvergиlяrиn цmumи dиstansиya vя kяndlиlяr цzrя
bюlgцsцndяn hяyяtlяr цzrя bюlgцsц sиstemиnя keчиdиn яsasы
qoyulmuшdu. Yenи qayda иlя 1957 чetvert taxыl vergиsи 70
kяnddя yerlяшяn 4699 ev arasыnda, hяrяsиnя 3 чetvertlиk 3
qarnиtsa taxыl dцшmяklя, bяrabяr surяtdя bюlцшdцrцl mцш dц.
Kяndlи aиlяsиnиn иmkan vя gцcцnцnяzяrяalmadan ver -
gиlяr qoyulmasы, vergи-malиyyя sиstemиndя xяzиnяnиn xey rи -
nя dяyишиklиklяr edиlmяsи nяtиcяsиndя 30-cu иllяrdя vergи
borclarы Qazax kяndlяrи цчцn az qala daиmи hala чevrиl mиш -
dи. Nяtиcяdя hяtta юzцnцn яrzaьa tяlяbatыnы юdяyя bиl mя -
yяn kяndlи aиlяsиbиr иlиn borcunu юdяyиb qurtarmamыш, ye -
nиsи gяlиrdи.
Цmumиyyяtlя, bиr sыra zиddиyяtlяrя, ayrы-seчkиlиk mцna -
sи bяtиnя baxmayaraq kяndlиlяrиn яn amansыz цsullarla so -
yu lub-talanmasыnda чarиzmlя yerlи яyanlarыn mяnafeyи bиr
чox hallarda цст-цстя дцшцрдц. Bunu sahиbkar kяndlиlяrиnиn
яyanlarыn qanunsuz tяlяblяrи иlя baьlы шиkayяtlяrиnя hюku -
mяtиn mцnasиbяtи дя aчыqca gюstяrиr. Hяlя 1822-cи иldя
Шяmшяddиl dиstansиyasыnыn bиr neчя kяndиnиn sakиnlяrинин
Nяsиb Sultanыn цч oьlu tяrяfиndяn onlardan яlavя vergиlяr
tяlяb edиlmяsи, provиantыn pulunun юdяnиlmяmяsи vя 1818-
cи иl Яsasnamяsиnи pozaraq bиr gцn яvяzиnя 3-6 gцn aьa
яkиnlяrиnиn becяrиlmяsиnя mяcburи qaydada cяlb edиlmяlяrи
иlя baьlы шиkayяtlяrиnин haqlы olduьu sцbut edиlsя dя, tяdbиr
gюrцlmяsи tяxиrя salыnmышdы. Шяkи яyalяtиnиn bяy kяndlиlяrи
vя nюkяrlяrи цzяrиnя dюvlяt vergиlяrи vя чюpbaшы rцsumu
qoyulmasыndan 1825-cииldя verиlяn шиkayяt baш hakиm tяrя -
fиndяn яsassыz sayыlmышdы. 1832-cи иldя Qazax dиstansи ya -
sыnыn 542 hяyяtdяn иbarяt Шыxlы vяKosalar kяnd sakиnlяrиnи
onlarы “иdarя edяn” Иsmayыl aьa, Yaqub aьa vя onlarыn qo -
hum qardaшlarыnыn яkиnlяrиndя bиr gцn яvяzиnя yemяk ver -
mяdяn 5 gцn ишlяdиlmяyя mяcbur edиlmяlяrи, onlardan qa -
nunsuz яlavя natural vя pul vergиlяrи, normadan artыq nюkяr
verиlmяsи vя b. tяlяblяr edиlmяsи haqda шиkayяtя yal nыz цч
иldяn sonra, 1835-cи иldя baxan baш komandanlыq aьa larы
tяkrar шиkayяt gяlяrsя, kяndlяrиn иdarячиlиyиndяn uzaq laш dыrы -
lacaqlarы иlяqorxutmaqla kиfayяtlяnmишdи.
1817-1818-cи иllяrdя Cяnubи Qafqaza sяkkиz alman ko -
lonиyasы gяtиrиb yerlяшdиrяn, 1828-1830-cu иllяrdя 40 mиn nя -
fяrdяn чox Иran ermяnиsиnи, 84 mиn nяfяrdяn чox Os manlы er -
mяnиsиnи Qarabaь, Иrяvan vя Naxчыvanыn яn yaxшы torpaq la -
rыnda mяskunlaшdыran Rusиya hюkumяtи yerlи яha lиnиn tor paq -
la tяmиnatы mяsяlяsиnяlaqeyd mцnasиbяt bяs lяyиrdи.
Nяиnkи Azяrbaycanda, bцtцn Zaqafqazиyada torpaqlarыn
sяrhяdlяrи vя юlчцsц mцяyyяnlяшdиrиlmяdяn belя, dиyar цчцn
yad olan яhalиnиn yerlяшdиrиlmяsи цчцn чox asanlыqla vя
qыsa vaxtda boш torpaqlar tapыldыьы halda “Aztorpaqlы dюvlяt
kяndlиlяrиnя torpaq ayrыlmasы haqqыnda” 31 oktyabr 1830-cu
иl Alи fяrmanыnыn mцsяlman яyalяtlяrиndя hяyata keчиrиl mя -
sи qeyrи-mцmkцn sayыlmышdы.
Belяlиklя, kючцrmя tяdbиrlяrи nяtиcяsиndя torpaqla tяmи -
nat lыlыq cяhяtdяn vяzиyyяtи daha da aьыrlaшan kяndlиlяrиn ver -
gи yцkцnя uyьun olaraq torpaq payыna ehtиyacыnыn юdя nиl -
mяsи baш komandanlыьы qяtиyyяn maraqlandыrmыrdы. Чцnkи
31 oktyabr 1830-cu иl Alи fяrmanыnыn hяyata ke чиrиl mя sиnи
qяsdяn yubadan baш komandanlыq aztorpaqlы kяn d lиlяr
цчцn torpaq sahяsи axtarыb tapmaq яvяzиnя, 1831-cи иlиn
иyun ayыnda kючцrmя fondu цчцn Yelиzavetpol daиrя sиn dя,
Шиrvan яyalяtиndя, Qazax vя Шяmшяddиl dиstansиya la rыnda
5854 aиlя vя yaxud 30 mиn nяfяr yerlяшdиrиlя bиlяcяk boш
torpaqlar mцяyyяnlяшdиrmишdи.
Azяrbaycanыn dиgяr bюlgяlяrиndя olduьu kиmи Qazax,
Шяmшяddиl vя Borчalы dиstansиyalarыnda да чar mяmurlarы
vяzиfяdяn suи-иstиfadя edяrяk яhalиnи soyub-talayыr, ancaq
etdиklяrи cиnayяtlяrиnя gюrя heч bиr mяsulиyyяtя cяlb olun -
mur, cяzasыz qalыrdыlar. Vergиlяrиn bюlgцsц vя yыьыlmasыnda
vahиd qayda olmadыьыndan vяzиfяlи шяxslяr яsиl юzbaшыnalыq
vя qanunsuzluq nцmunяsи gюstяrиrdиlяr. Mяsяlяn, 1821-cи
иldя Шяmшяddиl dиstansиyasыnыn prиstavы Tarxanovun “Sa -
kиn lяrи яlavя vergиlяrlя soyub taladыьыna vя dиgяr qanun -
suzluqlara gюrя cиnayяt mяsulиyyяtиnя cяlb etmяyиn zяru -
rиlиyи haqda” Gцrcцstan prokuroru Sokolovun tяklиfи baш
komandan Yermolov tяrяfиndяn яsassыz sayыlmышdы.
1828-1829-cu иllяrdя mцsяlman яyalяtlяrиndя yoxlama
aparan senatorlar qraf П.И.Kutaysov vя Е.И.Meчnиkov
Qarabaьяyalяtиndя komendantlar tяrяfиndяn natural vя pul
vergиlяrиnиn, Qazax, Шяmшяddиl dиstansиyalarыnda provиant
юdяnmяsи цчцn ayrыlan 15 mиn manat pulun yerlи mяmurlar
tяrяfиndяn mяnиmsяnиlmяsи, hяtta taxыl вergиsиnиn sakиnlяr -
dяn bиr иldя иkиdяfяyыьыlmasы kиmиcиnayяt faktlarыnы цzя
чыxarmышdыlar.
Bцtцn bunlar gюstяrиr kи, Rusиya Шиmalи Azяrbaycanыn bц -
tцn bюlgяlяrиndя aьыr mцstяmlяkя rejиmи vя aчыq qarяt sиs -
temи qurmuшdu.
Sarayda iftar
Harun Rəşid bir Ramazan günü Bəhlula
tapşırdı:
- Axşam namazında məscidə get, namaza
gələn hər kəsi iftara dəvət et.
Axşam oldu, namaz qılındı, namazdan
sonra Bəhlul 5-10 nəfərlik bir qrupla saraya
daxil oldu. Harun Rəşid çaşqınlıq içində olanları
seyr edirdi:
- Bəhlul bunlar kimdir Mən sənə namaza
gələn hər kəsi saraya iftara çağır deyə tapşırmadımmı
Sən o qədər adamın arasından bir
süfrəlik belə adam gətirməmisən...
- Əfəndim siz mənə məscidə gələnləri
deyil, namaza gələnləri iftara çağır dediniz.
Namazdan sonra məscidin qapısında durub,
çölə çıxan hər kəsdən imamın namaz
qıldırarkən hansı surəni oxuduğunu soruşdum.
Onu yalnız gətirdiyim bu şəxslər bildi.
Məscidə gələnlər çox idi, amma belə çıxdı ki,
namaza gələnlər yalnız bunlarmış.
48 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5