07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Azяrbaycan - яzяlи Tцrk yurdu<br />

Hяsяn Sяfяrи<br />

Tцrk tarиxи иlя azacыq tanыш olan tяdqиqatчы, Azяrbaycan<br />

tarиxиnи araшdыrarkяn Tцrklяrиn, bu yurdun яzяlи sahиbи vя<br />

sakиnи olmalarыna daиr elя faktlar яldя edиr kи, az qala чaшыb<br />

qalыr. Hяmиn tяdqиqatчы belя vяzиyyяtdя bиlmиr mюvcud fakt -<br />

lara иnansыn, yoxsa Arиyaчы (Arиya – Bюyцk Brиtanиya vяQяr -<br />

bиn mцstяmlяkячиlиk sиyasяtиnя bяraяt qazandыrmaq цчцn<br />

Hиnd-Avropa dиllи xalqlara, xцsusиlя Иran dиllи xalqlara aиd<br />

uydurma soyun adыdыr) tarиxчиlяrиn mиlyardlarla иnsan larda<br />

formalaшdыrdыьы yanlыш tяsяvvцrя. Absurd “arиyaиzm” nяzя -<br />

rиy yяsи neчя яsrdиr, dцnya иmperиalиstlяrи vя onlarыn чaldыьы<br />

havaya oynayan bяzи Иran tarиxчиlяrи tяrяfиndяn bяшяrиyyяtя,<br />

xцsusиlя Azяrbaycan Tцrklяrиnя aшыlanыr. Bu absurd nя zя -<br />

rиyyя o qяdяr gцclц tяblиь olunub kи, tarиxи ger чяklиklяrи pяr -<br />

dяlяyя bиlиb. Mюvzudan kяnara чыxsaq da, hя mиn mяsяlяyя<br />

aydыnlыq gяtиrmяk mяqsяdиlя qыsa шяkиldя arи yaчыlarыn oyun -<br />

bazlыqlarыna ишarя etmяk mяcburиyyя tиn dяyиk:<br />

Qяrbdя иrqчи baxышa malиk olan alиmlяrиn vя onlarыn tя -<br />

sиrиnя dцшяnlяrиn юzlяrиndя kиmlиk hиssи yaratmaq mяq sя -<br />

dиlя, xяyalи dяolsa yenи vяguya цstцn soy anlayышы forma -<br />

laшdыrmaьa baшladыьы bиr dюvrdя, Иngиltяrя Hиndиstanы mцs -<br />

tяmlяkя vяzиyyяtиnя salыr. Bu юlkяnи яbяdи olaraq яlиndя<br />

sax lamaq цчцn uydurmalara яl atыb, hяr vasиtя иlя Иngиltяrя-<br />

Hиndиstan bиrlиyиnи яsaslandыrmaьы qarшыya mяqsяd qoyur.<br />

1786-cы иldя Иngиltяrяnиn mцstяmlяkяsи olan Hиndиstanda<br />

чalышan Vиlиam Cons, sanskrиt dиlи иlя bиr sыra Avropa dиllяrи<br />

arasыnda oxшarlыqlarы hиss edиr. O, bu dиllяrи Hиnd-Avropa dиlи<br />

adlandыrыr. Bu mяsяlя Avropada mцstяmlяkячи dюvlяtlяrи -<br />

nиn яlиndя, юz mцstяmlяkя sиyasяtиnи яsaslandыrmaq цчцn<br />

yaxшы vasиtяyя чevrиlиr. “Dиlчиlяr arasыnda yayыlan bu absurd<br />

vя xяyalи fиkиrlяrиn davamыnda Krиstиyan Lasen Hиnd-Ger -<br />

man vя ya Hиnd-Avropa qohum dиllяrи qrupuna “arиyaи” adы<br />

verиlmяsиnи vя arиyaи adыnыn иlk иnsan qrupuna da aиd edиl -<br />

mяsиnи иsrar etdи”. Eynи zamanda “dиlчиlиk nяzяrиyyяlяrиnиn<br />

etnolojи vяиrq sahяlяrиnя dя шamиl edиlmяsи mяsяlяsиndя<br />

Krиstof Maиnersиn (1747-1810) gюrdцyц ишlяr bюyцk rol oy -<br />

na mышdыr. Maиners xalqla иrq arasыnda яlaqяnиn mюvcud ol -<br />

masыnы tяkиd edяrяk, dиlчиlиk termиnlяrиndяn иrqя aиd sahя -<br />

lяrиn иzahыnda иstиfadя etdи”. Belяlиklя, absurd Hиnd-Avropa<br />

иrqи meydana чыxdы. Bu nяzяrиyyяnиn yaradыcыlarыnыn mяq -<br />

sяdи, Bюyцk Brиtanиyanыn Hиndиstanda mцstяmlяkячиlиyиnи<br />

яsaslandыrыlaraq davam etdиrmяsи иdи. Belя kи, bu nяzя -<br />

rиyyяnиn яsas banиlяrиndяn bиrи Fredrиx Mцller (Almanиya-<br />

Иngиltяrя dиlчиsи) sюylяmишdиr: “Brиtanиya иmperиalиzmи vasи -<br />

tяsи иlя иkи Hиnd vя Avropa hиssяsиnиn (Brиtanиya vя Hиn -<br />

dиstan) bиrlяшmяsи Allahыn nишanяlяrиndяn bиrиdиr”.<br />

Hиndиstanыяldя saxlamaq цчцn Hиndиstan-Иngиltяrя bиrlи yиnи<br />

яsaslandыrmaqla yanaшы, onu dиgяr dюvlяtlяrиn ишьalыn dan da<br />

qorumaq lazыm gяlиrdи. Xцsusиlя Napoleonun Hиn dиs tana hц -<br />

cum etmя ehtиmalы, Hиndиstan яtrafы яrazиlяrиn юyrяnиlmяsи vя<br />

bu юlkяnиn яtrafыnda mцhafиzя zonasыnыn ya radыlmasы mяsя lя -<br />

sи gцndяmя gяldи. Hиndиstana qonшu olan Иran Tцrk dюvlяtи иsя<br />

bu dюvrdяbюyцk яhяmиyyяtя ma lиk иdи. Bu mяsяlяnиn яhя mиy -<br />

yяtиndяn xяbяrи olan Con Mel kom “1800-cц иldя mяktubunda<br />

yazыr kи, bцtцn vaxtыmы bиzиm az tanыш olduьumuz bu qeyrи-adи<br />

юlkяnи (Иran Tцrk dюvlяtиnи) юyrяnmяyя sяrf edиrяm.”<br />

Artыq XЫX яsrdя Tцrk Dцnyasыnыn Иran vя Azяrbaycan<br />

hal qasыnы qыrmaq mяqsяdиlя Hиndиstanыn, Hиnd-Avropa lы -<br />

larыn ana yurdu olmasы haqqыnda uydurduqlarы nяzяrиyyяlяr<br />

sюnцk tяsиr baьышlayыrdы. Bu dяfя Tцrk dюvlяtи olan Иranda fars<br />

amиlиnи qaldыrmaq vя hяmиn nяzяrиyyяnи bu иstиqamяtdя<br />

tяtbиq etmяk aktuallaшdы. Belяlиklя Шяrq vя Qяrb Tцrklяrиnи<br />

bиr-bиrиnя baьlayan vя Tцrk Dцnyasыnda aьыr чяkиyя malиk<br />

olan Azяrbaycan vя Иran Tцrk dюvlяtиndя, Tцrklяrиn bиrlиyиnи<br />

pozmaq цчцn “fars amиlи” avropalыlarыn dиqqяtиnи cяlb etdи.<br />

Anketиl Dцpperon, Vиlиam Cons vя Herder, hяr bиrи ayrыlыqda<br />

farsы, Hиnd-Avropalыlarыn (arиlяrиn) vяtяnи kиmи tяklиf etdиlяr.<br />

Bяzиlяrи hяtta Avestanыn yazыldыьы dиlиn, sanskrиt dиlи qяdяr<br />

tarиxя malиk olduьunu иddиa etdиlяr.<br />

Bиr чox belяиrqчиlяr, o cцmlяdяn Qobиno “mцstяmlяkячи<br />

kapиtalиst юlkяlяrи vя hяtta mцstяmlяkя edиlmиш юlkяlяrиn ta -<br />

rиxчи, sиyasяtчи vя yazычыlarыnыn baxышы vя tяfяkkцrцnя tяsиr<br />

gюs tяrиb, heч bиr elmи vяtarиxи яsasы olmayan “arиya soyu<br />

nяzяrиyyяsиnи” onlara aшыlayыb, yaymaьa baшladыlar”. Daha<br />

sonra “шяrqшцnaslarla” mцstяmlяkячи dюvlяtlяr bиlяrяkdяn<br />

vя ya bиlmяdяn яmяkdaшlыq etmяyя baшladыlar. Шяrqшц nas -<br />

lar Шяrqи tяsяvvцrlяrиndя tanыmaьa, mцstяmlяkячиlяr иsя<br />

Шяrqяyиyяlяnmяyя baшladыlar. Bu mяsяlяnиn baш tutmasыn -<br />

da mцstяmlяkячи sиyasяtчиlяr vя alи tяhsиllи шяrqшцnaslarыn<br />

иrqчи vя mцstяmlяkячиlиk mяqsяdlяrи bюyцk rol oynadы.<br />

Qяrb vя onun mцstяmlяkячи sиyasяtчиlяrи, elяcя dя<br />

onlarыn qulluьunda olan, xцsusиlя шяrqшцnas tяdqиqatчыlar,<br />

absurd Arиya nяzяrиyyяsиnя sюykяnяrяk, Иranda farslarы da<br />

юz mяnafelяrи иstиqamяtиndя юymяyя baшladыlar. Onlar Иran<br />

zиyalыlarыna, o cцmlяdяn Aьaxan Kermanи vяbaшqalarыna<br />

tяsиr gюstяrmяkdяn яlavя, fars sцlalяsиnиn hakиmиyyяtя gя -<br />

tи rиlmяsи цчцn tarиxи baza yaratmaq иstиqamяtиndя яllяrиn -<br />

dяn gяlяnи яsиrgяmяdиlяr. Dцnyanыn bюyцk mцstяmlяkячи<br />

юlkяsи – Иngиltяrяnиn bиrbaшa ишtиrakы иlяhяmиn иstиqamяtdя<br />

Иranda fars etnosu яsasыnda qatы mиllяtчиlиk hиsslяrиnи tяhrиk<br />

edяn Яrdяшиr Cи Rиporter Иngиltяrя sяfиrlиyиnиn sиyasи mяs -<br />

lяhяtчиsи kиmи Tehrana gюndяrиldи. Яrdяшиr Cи Rиporter юz<br />

xatиrяlяrиndя yazdыьы kиmи, bцtцn gцcц иlя иranpяrяstlиk vя<br />

иransevяrlиk hиssиnиn aшыlanmasыna чalышыb. Bundan яlavя<br />

“Яr dяшиr Cи Rиporterиn Иranda яsas rolu Иranчы (farsчы) bиr<br />

шяxsи (Rza xanы) tapmaq, yetишdиrmяk, onu tanыtmaq vя<br />

onun la bиrlиkdя, onun hakиmиyyяtя gяtиrиlmяsиnя zяmиn ya -<br />

ratmaqdan иbarяt olub. Onun Ser Persи Sayks, Ser Denиs<br />

Raиt, Lord Lиngton vя baшqa Иngиltяrя mяmurlarы иlячox ya -<br />

xыn vя mehrиban mцnasиbяtи var иdи. Иngиltяrя Dюvlяt Ka -<br />

bиnetи onu xцsusи mяslяhяtчи kиmи Tehrana gюndяrmишdи”.<br />

Dцnya иmperиalиzmиnиn mяnafeyи doьrultusunda, on -<br />

larыn verdиyи иdeya vя hяtta bиrbaшa ишtиrakы иlяtarиx, absurd<br />

40 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!