BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
BAШ REDAKTORDAN - turan-sam
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Tцrk Dцnyasыnыn<br />
fяlsяfи araшdыrmalar mяrkяzи yaradыlmalыdыr<br />
Sяlahяddиn Xяlиlov<br />
Азярбайъан Фялсяфя вя Сосиал-Сийаси Елмляр Ассосийасынын Идаря Щейятинин сядри,<br />
фялсяфя елмляри доктору, профессор<br />
Hяr bиr xalqыn tarиxиndя carи иctиmaи-sиyasи problemlяrlя<br />
yanaшы, xalqыn stratejииnkишaf xяttиnи mцяyyяn edяn, mиllиюzц -<br />
nцdяrkdяn иrяlи gяlяn vяzиfяlяr dя vardыr. Lakиn tяяssцf kи,<br />
xalqыn mиllи-sиyasиmяnlиyиnи иfadя edяn vяdюvlяtчиlиk шц uru -<br />
nun tяcяssцmц olan taleyцklц mяsяlяlяr bяzяn dюvrцn carи<br />
problemlяrи ичяrsиndя, sиyasи debatlarыn, lokal иctиmaи-sиyasи<br />
maraqlarыn, habelя maddи ehtиyaclarыn tяmиn edиlmяsиndяn<br />
иrяlи gяlяn fяrdи vяиctиmaи sяylяrиn mцbarиzяsи sяhnяsиndя<br />
arxa plana keчиr vя bяzяn tamamиlя unudulur.<br />
Belя mцhцm amиllяrdяn bиrи fяlsяfяdиr.<br />
Tяяssцf kи, bu gцn Azяrbaycanda fяlsяfяyя mцnasиbяt<br />
qяnaяtlяndиrиcи deyиl. Fяlsяfяsиz yaшamaq az qala normaya<br />
чevrиlmишdиr. “Bиzdя fяlsяfя yoxdur, fиlosof yoxdur” fиkrи az<br />
qala fяxrlя sюylяnиlиr vя fяlsяfяsиz hяyatыn яslиndя bиzяnя<br />
kиmи bиr aqиbяt hazыrladыьы barяdя heч dцшцnцlmцr.<br />
Mиllи vяцmumbяшяrи maraqlarыn subyektlяrи real иctиmaи<br />
qцvvяyя чevrиlmяdиkcя, hяr шey fяrdи иqtиsadи maraqlar vя<br />
nяfsanи hиsslяrиn tяsиr daиrяsиnя dцшdцkdя, maraqlar fяzasыnda<br />
шяxsи amallarы иfadя edяn vektorlarыn иstиqamяtи gцclц<br />
цmummиllи vяцmumbяшяrи hиsslяrиn tяsиrиlя цmumи yюn al -<br />
ma dыqda fяalиyyяtlяr sиstemи яvяzиnяfяalиyyяtlяrиn xaosu<br />
yaranыr kи, burada яvяzlяyиcи vektor sыfыra bяrabяr olur. Ha -<br />
mы hansы иsяиstиqamяtя hяrяkяt edиr, hamы чalышыr-vuruшur,<br />
fяalиyyяt gюstяrиr, цmummиllи иnkишaf яmsalы иsяyenя dяsы -<br />
fыra bяrabяr olur. Mиllяt nя юzциnkишaf edиr, nя dяbяшя rиy -<br />
yяtиn иnkишafыnda mцsbяt rol oynaya bиlиr.<br />
Fяrdи fяalиyyяtlяrи, sяylяrи yюnяldяn maraqlar adи шцur<br />
sяvиyyяsиndя mцяyyяnlяшdиrиldиyи halda, цmummиllи vя<br />
цmum bяшяrи maraqlarыn tяnzиmlяnmяsи vя fяalиyyяt цчцn<br />
яsas gюtцrцlmяsи fяrdи шцurun strukturunda fяlsяfи tяfяk kц -<br />
rцn ишtиrak dяrяcяsиndяn aslы olur.<br />
Sovet dюvrцndя fяlsяfи proqramlar vя dяrslиklяr bиr qay -<br />
da olaraq ancaq marksиzm-lenиnиzm fяlsяfяsиnи яhatя edиr<br />
vя fяlsяfя tarиxи haqqыnda qыsa bиr gиrиш verиlиrdи. Bu gиrишdя<br />
иsя яsasяn Qяrb fяlsяfи fиkиr tarиxи nяzяrdяn keчиlиrdи. Nяиn -<br />
kи bцtюvlцkdя Иslam dцnyasыnыn, hяtta Azяrbaycan fяlsяfи fи -<br />
krиnиn dя genиш шяkиldя tяdrиs olunmasы mцmkцn deyиldи.<br />
Ancaq bяzи иxtиsas fakцltяlяrиndя “Fяlsяfяnиn яsaslarы”, “Dиa -<br />
lektиk vя tarиxи materиalиzm” kurslarы иlяyanaшы, “Fяlsяfя ta -<br />
rиxи” dя tяdrиs olunurdu. Lakиn tяяssцf kи, burada proqram<br />
яsasяn antиk fяlsяfя vя yenи dюvr Qяrb fяlsяfяsи цzяrиndя<br />
qurulurdu. Яsas dяrslиklяr rus dиlиndяn tяrcцmя olunurdu.<br />
Azяrbaycanda nяшr olunmuш dяrslиk vя dяrs vяsaиtlяrиndя<br />
иsя ancaq Azяrbaycanla baьlы mцяyyяn яlavяlяr edиlиrdи.<br />
Tцrk Dцnyasыnыn vя bцtюvlцklя Иslam Dцnyasыnыn fяlsяfи<br />
dцшцncя юzяllиklяrи bu dяrslиklяrdя юz яksиnи tapa bиlmиrdи.<br />
Elя иndи dяnяиnkи Avropada, ABШ-da vя dиgяr Qяrb юl -<br />
kя lяrиndя, hяtta Uzaq Шяrqdя, Mяrkяzи vя Cяnubи Ame rи -<br />
kada, Afrиkada vя s. чыxan dяrslиklяr fяlsяfя tarиxиnи ancaq<br />
Qяrb dцшцncяsи tиmaslыnda tяqdиm edиr. Яn чox narahatlыq<br />
yaradan mяsяlя иsя bundan иbarяtdиr kи, hяtta bиr sыra Иslam<br />
юlkяlяrиndя dяdяrslиklяr Qяrb fяlsяfяsиnиn tяsиrи altыnda ha -<br />
zыrlanыr vя mиllи dцшцncяnиn xцsusиyyяtlяrи, tarиxи vя bu<br />
gцnц haqqыnda kиfayяt qяdяr mяlumat verиlmиr.<br />
Mяsяlяyя tamamиlя fяrqlи qцtbdяn yanaшыlmasы hallarы<br />
da narahatlыq doьurur. Belя kи, fяlsяfя tarиxиnи ancaq Иslam<br />
fяlsяfяsи bazasыnda tяqdиm etmяk tяшяbbцslяrи dя zиyanlыdыr.<br />
Иndи Tцrkиyяdя hяm Qяrb fяlsяfяsиnиn, hяm dя Иslam<br />
fяl sяfяsиnиn юyrяnиlmяsиnя genиш yer verиlиr. Hяr иkи qцtbя daиr<br />
яsas fяlsяfи mяnbяlяr mцasиr Tцrk dиlиnя tяrcцmя edиl mиш -<br />
dиr. Lakиn tяяssцf kи, qяrbчиlяr vя Иslamчыlar bиr ara ya gя lя<br />
bиlmяdиyиndяn, fяlsяfиnиn цmumdцnya tarиxи иnkишaf prosesи<br />
vahиd, bцtюv bиr hadиsя kиmи deyиl, altarnatиv цsullarla, иkи<br />
fяrqlи baxыш bucaьыndan tяqdиm olunur. Mяqsяd иsя orta яsr<br />
Иslam fяlsяfяsиnиn mцasиr dцnya fяlsяfяsи strukturunda<br />
necя yer aldыьыnы gюstяrmяk, mиllи fяlsяfи fиkrиn цmumbяшяrи<br />
tяrяqqиdя ишtиrakыnы иsbat etmяkdяn vя dцnya fяlsяfяsиnиn<br />
bцtюv mяnzяrяsиnи tarиxи gerчяklиyя adekvat surяtdя чяkmяkdяn<br />
иbarяtdиr.<br />
Dцnya fяlsяfи fиkrиnи Qяrb fяlsяfяsи иlя eynиlяшdиrяn vя<br />
Иslam Шяrqиndя yaranmыш fяlsяfи fиkиr nцmunяlяrиnи ya иlahиyyat<br />
kиmи, ya da orjиnaldan uzaq шяrh nцmunяlяrи kиmи<br />
tяqdиm etmяyя чalышan mцяllиflяr tяяssцf kи, чoxluq tяшkиl<br />
edиrlяr. Bиzиm vяzиfяmиz иsя иlk nюvbяdя fяlsяfяnиn цmumbяшяrи<br />
sяcиyyяsи иlя yanaшы hяm dя mиllи sяcиyyя daшыdыьыnы<br />
vя mиllи mяfkurяnиn ayrыlmaz komponentи vяhяtta яsasы ol -<br />
duьunu gюstяrmяk vя bu sahяdя яldя edиlmиш bиlиklяrин fяlsяfи<br />
proqramlar vя dяrslиklяrиn strukturuna daxиl edиl mя sиn -<br />
dяn иbarяtdиr. Dиqqяtи belя bиr cяhяtя dя yюnяltmяk lazыm -<br />
dыr kи, bu cцr tяшяbbцslяr яsasяn “Fяlsяfя tarиxи” kurslarы иlя<br />
яlaqяdar gюstяrиlиr. “Fяlsяfяnиn яsaslarы” иsя чox vaxt yenя<br />
dя Qяrb modelиnя uyьun surяtdя qurulur. Ayrы-ayrы fяlsяfи<br />
problemlяrиn шяrhиndя bиr qayda olaraq Qяrb fиlosoflarыnыn<br />
konsepsиyalarы vяmodellяrи иfadя olunur.<br />
Mиllи fяlsяfи fиkиr иsя guya ancaq tarиxи keчmишиmиzи юy -<br />
rяn mяk baxыmыndan dяyяrlи ola bиlяrmиш. Lakиn bu zaman<br />
unudulur kи, fяlsяfи bиlиklяr mяhz mиllи dцшцncя tяrzиnиn nя -<br />
zяrи яsaslarы vяmetodologиyasы kиmиtяqdиm olunmalы vяиn -<br />
sanlara kяnardan gяlяn yad bиr bиlиk kиmи deyиl, onlarыn da -<br />
xиlи alяmиnи иfadя edяn bиlиklяr sиstemи kиmиformalaшmalыdыr.<br />
Bиz hяlя bu ишиn юhdяsиndяn gяlя bиlmяmишиk vя ona gюrя<br />
dя Qяrb fяlsяfи bиlиk strukturlarыnы tяqdиm etmяk mяcburиy -<br />
yяtиndяyиk.<br />
Иndиbиzиm qarшыmыzda иkи яsas vяzиfя durur. Bиr tя rяf dяn<br />
tяhsиl ишчиlяrи olaraq Azяrbaycan tяhsиl sиstemиndя fяlsя -<br />
fяyя pozиtиv mцnasиbяtиn bяrpa olunmasыna, fяlsяfи fяnlяrиn<br />
tяhsиl planlarыna daxиl edиlmяsиnя, orta mяktяblяrиn yu xarы<br />
sиnиflяrиndя “Fяlsяfяnиn яsaslarы”nыn tяdrиs edиlmяsиnя, alи<br />
20 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5