07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Tцrk Dцnyasыnыn<br />

fяlsяfи araшdыrmalar mяrkяzи yaradыlmalыdыr<br />

Sяlahяddиn Xяlиlov<br />

Азярбайъан Фялсяфя вя Сосиал-Сийаси Елмляр Ассосийасынын Идаря Щейятинин сядри,<br />

фялсяфя елмляри доктору, профессор<br />

Hяr bиr xalqыn tarиxиndя carи иctиmaи-sиyasи problemlяrlя<br />

yanaшы, xalqыn stratejииnkишaf xяttиnи mцяyyяn edяn, mиllиюzц -<br />

nцdяrkdяn иrяlи gяlяn vяzиfяlяr dя vardыr. Lakиn tяяssцf kи,<br />

xalqыn mиllи-sиyasиmяnlиyиnи иfadя edяn vяdюvlяtчиlиk шц uru -<br />

nun tяcяssцmц olan taleyцklц mяsяlяlяr bяzяn dюvrцn carи<br />

problemlяrи ичяrsиndя, sиyasи debatlarыn, lokal иctиmaи-sиyasи<br />

maraqlarыn, habelя maddи ehtиyaclarыn tяmиn edиlmяsиndяn<br />

иrяlи gяlяn fяrdи vяиctиmaи sяylяrиn mцbarиzяsи sяhnяsиndя<br />

arxa plana keчиr vя bяzяn tamamиlя unudulur.<br />

Belя mцhцm amиllяrdяn bиrи fяlsяfяdиr.<br />

Tяяssцf kи, bu gцn Azяrbaycanda fяlsяfяyя mцnasиbяt<br />

qяnaяtlяndиrиcи deyиl. Fяlsяfяsиz yaшamaq az qala normaya<br />

чevrиlmишdиr. “Bиzdя fяlsяfя yoxdur, fиlosof yoxdur” fиkrи az<br />

qala fяxrlя sюylяnиlиr vя fяlsяfяsиz hяyatыn яslиndя bиzяnя<br />

kиmи bиr aqиbяt hazыrladыьы barяdя heч dцшцnцlmцr.<br />

Mиllи vяцmumbяшяrи maraqlarыn subyektlяrи real иctиmaи<br />

qцvvяyя чevrиlmяdиkcя, hяr шey fяrdи иqtиsadи maraqlar vя<br />

nяfsanи hиsslяrиn tяsиr daиrяsиnя dцшdцkdя, maraqlar fяzasыnda<br />

шяxsи amallarы иfadя edяn vektorlarыn иstиqamяtи gцclц<br />

цmummиllи vяцmumbяшяrи hиsslяrиn tяsиrиlя цmumи yюn al -<br />

ma dыqda fяalиyyяtlяr sиstemи яvяzиnяfяalиyyяtlяrиn xaosu<br />

yaranыr kи, burada яvяzlяyиcи vektor sыfыra bяrabяr olur. Ha -<br />

mы hansы иsяиstиqamяtя hяrяkяt edиr, hamы чalышыr-vuruшur,<br />

fяalиyyяt gюstяrиr, цmummиllи иnkишaf яmsalы иsяyenя dяsы -<br />

fыra bяrabяr olur. Mиllяt nя юzциnkишaf edиr, nя dяbяшя rиy -<br />

yяtиn иnkишafыnda mцsbяt rol oynaya bиlиr.<br />

Fяrdи fяalиyyяtlяrи, sяylяrи yюnяldяn maraqlar adи шцur<br />

sяvиyyяsиndя mцяyyяnlяшdиrиldиyи halda, цmummиllи vя<br />

цmum bяшяrи maraqlarыn tяnzиmlяnmяsи vя fяalиyyяt цчцn<br />

яsas gюtцrцlmяsи fяrdи шцurun strukturunda fяlsяfи tяfяk kц -<br />

rцn ишtиrak dяrяcяsиndяn aslы olur.<br />

Sovet dюvrцndя fяlsяfи proqramlar vя dяrslиklяr bиr qay -<br />

da olaraq ancaq marksиzm-lenиnиzm fяlsяfяsиnи яhatя edиr<br />

vя fяlsяfя tarиxи haqqыnda qыsa bиr gиrиш verиlиrdи. Bu gиrишdя<br />

иsя яsasяn Qяrb fяlsяfи fиkиr tarиxи nяzяrdяn keчиlиrdи. Nяиn -<br />

kи bцtюvlцkdя Иslam dцnyasыnыn, hяtta Azяrbaycan fяlsяfи fи -<br />

krиnиn dя genиш шяkиldя tяdrиs olunmasы mцmkцn deyиldи.<br />

Ancaq bяzи иxtиsas fakцltяlяrиndя “Fяlsяfяnиn яsaslarы”, “Dиa -<br />

lektиk vя tarиxи materиalиzm” kurslarы иlяyanaшы, “Fяlsяfя ta -<br />

rиxи” dя tяdrиs olunurdu. Lakиn tяяssцf kи, burada proqram<br />

яsasяn antиk fяlsяfя vя yenи dюvr Qяrb fяlsяfяsи цzяrиndя<br />

qurulurdu. Яsas dяrslиklяr rus dиlиndяn tяrcцmя olunurdu.<br />

Azяrbaycanda nяшr olunmuш dяrslиk vя dяrs vяsaиtlяrиndя<br />

иsя ancaq Azяrbaycanla baьlы mцяyyяn яlavяlяr edиlиrdи.<br />

Tцrk Dцnyasыnыn vя bцtюvlцklя Иslam Dцnyasыnыn fяlsяfи<br />

dцшцncя юzяllиklяrи bu dяrslиklяrdя юz яksиnи tapa bиlmиrdи.<br />

Elя иndи dяnяиnkи Avropada, ABШ-da vя dиgяr Qяrb юl -<br />

kя lяrиndя, hяtta Uzaq Шяrqdя, Mяrkяzи vя Cяnubи Ame rи -<br />

kada, Afrиkada vя s. чыxan dяrslиklяr fяlsяfя tarиxиnи ancaq<br />

Qяrb dцшцncяsи tиmaslыnda tяqdиm edиr. Яn чox narahatlыq<br />

yaradan mяsяlя иsя bundan иbarяtdиr kи, hяtta bиr sыra Иslam<br />

юlkяlяrиndя dяdяrslиklяr Qяrb fяlsяfяsиnиn tяsиrи altыnda ha -<br />

zыrlanыr vя mиllи dцшцncяnиn xцsusиyyяtlяrи, tarиxи vя bu<br />

gцnц haqqыnda kиfayяt qяdяr mяlumat verиlmиr.<br />

Mяsяlяyя tamamиlя fяrqlи qцtbdяn yanaшыlmasы hallarы<br />

da narahatlыq doьurur. Belя kи, fяlsяfя tarиxиnи ancaq Иslam<br />

fяlsяfяsи bazasыnda tяqdиm etmяk tяшяbbцslяrи dя zиyanlыdыr.<br />

Иndи Tцrkиyяdя hяm Qяrb fяlsяfяsиnиn, hяm dя Иslam<br />

fяl sяfяsиnиn юyrяnиlmяsиnя genиш yer verиlиr. Hяr иkи qцtbя daиr<br />

яsas fяlsяfи mяnbяlяr mцasиr Tцrk dиlиnя tяrcцmя edиl mиш -<br />

dиr. Lakиn tяяssцf kи, qяrbчиlяr vя Иslamчыlar bиr ara ya gя lя<br />

bиlmяdиyиndяn, fяlsяfиnиn цmumdцnya tarиxи иnkишaf prosesи<br />

vahиd, bцtюv bиr hadиsя kиmи deyиl, altarnatиv цsullarla, иkи<br />

fяrqlи baxыш bucaьыndan tяqdиm olunur. Mяqsяd иsя orta яsr<br />

Иslam fяlsяfяsиnиn mцasиr dцnya fяlsяfяsи strukturunda<br />

necя yer aldыьыnы gюstяrmяk, mиllи fяlsяfи fиkrиn цmumbяшяrи<br />

tяrяqqиdя ишtиrakыnы иsbat etmяkdяn vя dцnya fяlsяfяsиnиn<br />

bцtюv mяnzяrяsиnи tarиxи gerчяklиyя adekvat surяtdя чяkmяkdяn<br />

иbarяtdиr.<br />

Dцnya fяlsяfи fиkrиnи Qяrb fяlsяfяsи иlя eynиlяшdиrяn vя<br />

Иslam Шяrqиndя yaranmыш fяlsяfи fиkиr nцmunяlяrиnи ya иlahиyyat<br />

kиmи, ya da orjиnaldan uzaq шяrh nцmunяlяrи kиmи<br />

tяqdиm etmяyя чalышan mцяllиflяr tяяssцf kи, чoxluq tяшkиl<br />

edиrlяr. Bиzиm vяzиfяmиz иsя иlk nюvbяdя fяlsяfяnиn цmumbяшяrи<br />

sяcиyyяsи иlя yanaшы hяm dя mиllи sяcиyyя daшыdыьыnы<br />

vя mиllи mяfkurяnиn ayrыlmaz komponentи vяhяtta яsasы ol -<br />

duьunu gюstяrmяk vя bu sahяdя яldя edиlmиш bиlиklяrин fяlsяfи<br />

proqramlar vя dяrslиklяrиn strukturuna daxиl edиl mя sиn -<br />

dяn иbarяtdиr. Dиqqяtи belя bиr cяhяtя dя yюnяltmяk lazыm -<br />

dыr kи, bu cцr tяшяbbцslяr яsasяn “Fяlsяfя tarиxи” kurslarы иlя<br />

яlaqяdar gюstяrиlиr. “Fяlsяfяnиn яsaslarы” иsя чox vaxt yenя<br />

dя Qяrb modelиnя uyьun surяtdя qurulur. Ayrы-ayrы fяlsяfи<br />

problemlяrиn шяrhиndя bиr qayda olaraq Qяrb fиlosoflarыnыn<br />

konsepsиyalarы vяmodellяrи иfadя olunur.<br />

Mиllи fяlsяfи fиkиr иsя guya ancaq tarиxи keчmишиmиzи юy -<br />

rяn mяk baxыmыndan dяyяrlи ola bиlяrmиш. Lakиn bu zaman<br />

unudulur kи, fяlsяfи bиlиklяr mяhz mиllи dцшцncя tяrzиnиn nя -<br />

zяrи яsaslarы vяmetodologиyasы kиmиtяqdиm olunmalы vяиn -<br />

sanlara kяnardan gяlяn yad bиr bиlиk kиmи deyиl, onlarыn da -<br />

xиlи alяmиnи иfadя edяn bиlиklяr sиstemи kиmиformalaшmalыdыr.<br />

Bиz hяlя bu ишиn юhdяsиndяn gяlя bиlmяmишиk vя ona gюrя<br />

dя Qяrb fяlsяfи bиlиk strukturlarыnы tяqdиm etmяk mяcburиy -<br />

yяtиndяyиk.<br />

Иndиbиzиm qarшыmыzda иkи яsas vяzиfя durur. Bиr tя rяf dяn<br />

tяhsиl ишчиlяrи olaraq Azяrbaycan tяhsиl sиstemиndя fяlsя -<br />

fяyя pozиtиv mцnasиbяtиn bяrpa olunmasыna, fяlsяfи fяnlяrиn<br />

tяhsиl planlarыna daxиl edиlmяsиnя, orta mяktяblяrиn yu xarы<br />

sиnиflяrиndя “Fяlsяfяnиn яsaslarы”nыn tяdrиs edиlmяsиnя, alи<br />

20 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!