07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

torpaqlarыnda иnшa edиlmиш bиr qaladыr. Qяnaя tи mиzя gюrя<br />

“Kuyaba” sюzцndя olan “aba” иfadяsи Tцrkcя “oba/mяkan”<br />

sюzцnцn яksиdиr.<br />

Tцrk dиlиndя “чюl” “yazы”, “чюldя yaшayan иsя “yazыq”dыr<br />

anlamыnы verиr. “Yazыq”larы adы чяkиlяn яrazиlяrdя antиk vя er -<br />

kяn orta яsr mцяllиflяrи dя yerlяшdиrиr. Slavyanlar “yazы”da<br />

yaшayanlarы “язычник” adlandыrыrdыlar kи, Kиyevdя xrиstиanlыq<br />

qяbul olunduqdan sonra bu sюz xrиstиanlar arasыnda “Иsaya<br />

иnanmayan (kafиr)” demяk иdи. “Polovыy”larыn иsя “polyan lar” -<br />

la eynиlяшdиrиlmяsи onu gюstяrиr kи, Nestor Tцrk dиlиnи bиl dиyи<br />

цчцn, “yazы” sюzцnц hяrfи tяrcцmя edиr, чцnkи “pol yan”lar<br />

deyиldиyи kиmи, slavyan mцяllиfиnиn tяxяyyцlцndя “seчиlmиш-<br />

lяr”dиr. Nestorun “yazыq” иfadяsиnиn ишlяtmяmяsи yalnыz onun<br />

artыq xrиstиan olmasы иlяbaьыdыr. Lakиn, maraqlыdыr kи, sonrakи<br />

slavyan mцяllиflяrиndяn fяrqlи olaraq Nestor, hяmиn dюvrdя<br />

“kuman” иfadяsи genиш yayыldыьы halda ondan da иstиfadя<br />

etmиr. “Polyane/rus”larыn sarыyanыz olmasы vя Nestorun<br />

onlarы “polovыy”larla fяrqlяndиrmяsи gюstяrиr kи, mяnbяlяrdя<br />

“kuman” sюzцnцn baшqa bиr sиnonиmи dя var. Tцrk dиllяrиndя<br />

“ku“ иfadяsиnиn sиnonиmlяrи “иs-/иш-/ыz-/uz-/az-“dыr (mяs. иs-tи,<br />

иш-ыq, uld-uz, az-ar). “Kuman” adыndakы “mяn” иsя “яr” sюzц -<br />

nцn sиnonиmиdиr. Belяlиklя dя, bиzиm qяnaяtиmиzя gюrя<br />

yunan vя mцsяlman qaynaqlarыnda иstиfadя olunan “Ρως,<br />

Ρωσοι, ‏”سور adlarыnыn иlkиn formalarы “Urus” olub (hяrfи<br />

“яr+us; Aruz”). Hяtta XIV яsr mцsяlman mцяllиfи Nиzamяd -<br />

dиn Шamи Moskvanы “Urus шяhяrи” adlandыrыr”.<br />

Xrиstиanlыqdan яvvяl Kиyevиn Baш Allahы Perun adlanыrdы<br />

kи, onun da Tцrkcя sиnonиmи “Kuar”, yяnи “Шиmшяk Яrи”dиr.<br />

Belя ehtиmal olunduьu halda чox maraqlы bиr analogиya цzя<br />

чыxыr – Kuar/Perun (Od, Шиmшяk Allahы) → Киев/Kuyaba (Od<br />

Al lahыnыn шяhяrи) → urus/поляне (Od Allahы шяhяrиnиn sarыyanыz<br />

яhalиsи).<br />

Nestor slavyanlarыn mяnшяyиndяn yazarkяn, onlarыn<br />

яcdadlarыnы Bulqar torpaьы иlя baьlayыr. Slavyanlarыn bulqarlarla<br />

baьlыlыьыnы XVIII яsr bolqar tarиxчиsи Xиlendarиyalы Paиsиy<br />

dя tяsdиq edиr. Mцtяxяssиslяrиn qяnaяtиnя gюrя “slavyan”<br />

adы yunan qaynaqlarыnda “Σκλαβηνα, Σκλαβοί”, latыn dиlиndя<br />

иsя “Sclavus” kиmи иstиfadя edиlиrdи. Яrяblяr bu adы /яssaqalиba<br />

kиmи ишlяdиrdиlяr. Bununla da aydыn olur kи,<br />

qayanaqlarda bиzи maraqlandыran tayfanыn adы “k” <strong>sam</strong>иtи иlя<br />

иstиfadя olunur. Baxmayaraq kи, “slavyan” etnonиmиnиn иlk<br />

formasы “sclavus/sklavиn”dиr. Ad oxшarlыьыna baxmayaraq,<br />

onlarыn arasыnda bюyцk fяrq var. Qaynaqlarыn mцqayиsяsи<br />

иsя onu gюstяrиr kи, yunan, latыn vя яrяb mцяllиflяrи Σκλαβηνα,<br />

Σκλαβοί, Sclavus, ишlяtdиkdя oьuz-bulqarlarы<br />

nяzяrdя tuturdular. Mяsяlяn, яrяb qaynaqlarыnda Volqa<br />

чayыnыn adы “nяhr яs-saqalиba” kиmи xatыrlanыr. Xatыrladыьыmыz<br />

Xиlendarиyalы Paиsиy иsя xцsusи olaraq qeyd edиr kи, Volqanы<br />

hяmиn adla bulqarlar adlandыrыblar vя o “Volqa” adыnы “Bolqa”<br />

kиmи verиr. Tцrk dиllяrиndя “r” hяrfиnиn qeyrи sabиt mюvqeyиnи<br />

nяzяrя alsaq (arslan – aslan; kutrиqur – kutиqur;<br />

yapraq–yarpaq vя s.) qeyd etmяlиyиk kи, “Volqa/Bolqa”<br />

“Bolqar” kиmи oxunur. Belяlиklяdя, qaynaqlarda qeyd olunan<br />

Σκλαβηνα, Σκλαβοί, adыbиlavasиtя oquz-bulqarlara aиd<br />

olan bиr иfadяdиr.<br />

Mяsяlяnиn mцrяkkяblиyи dя bundadыr kи, Nestor polyanlar<br />

vasиtяsиlя oьuzlala qыpчaqlarы eynи xalq kиmи tяqdиm<br />

etdиyи halda, Mahmud Qaшqarlы onlarыfяrqlяndиrиr. Lakиn, bиz<br />

hesab edиrиk kи, Nestor hяqиqяtя daha yaxыndыr, чцnkи bиz<br />

hяm oьuzlarы, hяm dя qыpчaqlarы цmumи “Tцrk” adы иlя<br />

adlandыrыrыq. Mяsяlяn, qaynaqlarda “ku“ tяrkиbи иlя иkи Tцrk<br />

tayfasы qeyd olunur – kutrиqurlar vя kumanlar. Bиrиncиlяr<br />

bulqar-oьuz olduqlarы halda, иkиncиlяr qыpчaqdыlar. Hяmиn<br />

parчalanmanыn nя vaxt baш verdиyиnи иsя иndи sюylяmяk<br />

чяtиndиr.<br />

Иran (Иbn Mukaffa) яfsanяlяrиnя яsaslanan яrяb mцяllиflяrы<br />

“ /яs-saqalиba” adыnыn etиmologиyasыnы verяrkяn,<br />

onu fars “sяg (иt)” vя “lяb (dodaq)” sюzlяrиndяn meydana<br />

gяlmяsиnи qeyd edиrlяr. Lakиn яs-sakalиba adыna gяldыkdя,<br />

bu ad bцtцn qaynaqlarda “ / sad” hяrfи иlяyazыlыr. Fars<br />

dиlиndя иstиfadя olunan “иt” sюzц иsя گس“‏ - sяg” kиmи иstиfadя<br />

olunur kи, bu sюz nя yazы цslubu, nя dяkи, tяlяffцz baxыmыndan<br />

яrяb qaynaqlarыnda иstиfadя olunan “ /яs-saqalиba”<br />

sюzц иlя uyьun gяlmиr.<br />

Qeyd olunmalыdыr kи, “яs-saqalиba” sюzцndя иstиfadя olunan<br />

“-b” hяrfи cяm шяkиlчиnи bиldиrяn suffиksdыr, mяs. lullubи,<br />

kaspи. Lakиn яgяr bиz yuxarыda gюstяrdиyиmиz kиmи, “r” hя -<br />

fиnиn qeyrи-sabиt mюvqeyиnи nяzяrя alsaq, onda “saqalиba”<br />

adыnda olan “la-“ cяmи bиldиrяn suffиks sayыlmalыdыr. Mя sя lяn,<br />

hazыrda da balkarlar “qыzlar” sюzц яvяzыnя “qыzla” иstиfadя<br />

edиrlяr. Bцtцn bunlarы nяzяrя alaraq, qeyd etmяlиyиk kи,<br />

erkяn qaynaqlarda иstиfadя olunan Σκλαβηνα, Σκλαβοί,<br />

etnonиmи Tцrk “sakalara” aиd olan bиr sюzdцr. Bu иsя<br />

onu gюstяrиr kи, “иskиt/sakalarы” иtmиш xalqlar cяrgяsиnя aиd<br />

etmяk dцzgцn deyиl, чцnkи onlar bu vя ya dиgяr ad altыnda<br />

яrяb qaynaqlarыnda qeyd olunurlar. Prob lemиn bu sяpkиdя<br />

qoyuluшu bиzиm tяdqиqat sahяmиzи bиr az da genишlяndиrиr.<br />

Bиrиncиsи, яrяb mцяllиflяrиnиn bulqarlarы “sak/ skиf”-lяrlя<br />

eynиlяшdиrmяsи Azяrbaycan etnogenezи mя sяlяsиndя иndиyя<br />

kиmи hяll olunmamыш albanlarыn mяnшяyи иlя baьlы bцtцn<br />

mцbahиsяlяrя son qoyur, чцnkи alban ta rиxчиsи Kalankatuklu<br />

bиrmяnalы olaraq adы чяkиlяn albanlarыn “Sиsak” nяslиnя mяnsub<br />

olduьunu gюstяrиr. Tarиxи Qafqaz Albanиyasыnыn яsas<br />

hиssяsиnи Шиrvan tяшkиl edиr kи, bu ad иsя farsdиllиlяrиn bu яrazиyя<br />

kючmяsиndяn sonra bulqar nяslи olan “Barsel”<br />

etnonиmиnиn hяrfи tяrcцmяsиndяn yaranan sюzdцr.<br />

Иkиncи mяsяlяdяskиf/saklarыn Azяbaycana gяlиши probemиdиr.<br />

Skиf/sakalarы farsdиllи tayfa bиrlиyи kиmи tяqdиm etmяk<br />

иstяyяn bяzи mцtяxяssиslяrиn qяnaяtиnя gюrя цmumиyyяtlя farsdиllи<br />

tayfalarыn Azяrbaycana axыnlarы Qafqaz vasиtяsиlя шиmaldan<br />

cяnuba doьru hяyata keчиrиlиrdи. Lakиn aparыlan son tяdqиqatlar<br />

onu gюstяrиr kи, hиnd-avropalыlarыn ata yurdu Urmиya gюlц яtrafы<br />

torpaqlardыr. Mяhz bu яrazиdяn onlarыn Avropa, Шиmalи Qafqaz<br />

vя Asиya яrazиsиnя yayыlma prosesи baш verиr.<br />

Mяsяlяnиn bu cцr qoyuluшu иsя artыq fяlsяfи kateqorиya<br />

sayыlan “zaman vя mяkan” prиnsиplяrиnи ortaya qoyur. Иndиyя<br />

qяdяr fomalaшmыш tarиx vя dиlчиlиk elmи qяnaяtlяrиnя gяrя<br />

mиladdan яvvяl IV-III mиnиllиklяrdя Avroasиyada yaшa yan<br />

Tцrk, <strong>sam</strong>иvяhиnd-avropalыlar arasыnda heчbиr tя mas lar ola<br />

bиlmяzdи. Чцnkи <strong>sam</strong>и dиllиlяr Юn Asиyada e.я. III mи nиl lиkdя,<br />

hиnd-avropalыlar e.я. II mиnиllиkdя, Tцrklяr иsя era mыzыn иlk<br />

иllяrиndя mяskяn salmышdыlar. Lakиn apardыьыmыz tяdqиqatlar<br />

mцяyyяn etmишdиr kи, artыq e.я. III mиnиllиkdя Tцrk tayfalarыnыn<br />

Tяkallahlыq tяfяkkцrц Balkanlarda (Krиt-Mиken) vя<br />

Mиsиr daxиl olmaqla Юn Asиyada aparыcы mюvqeyя malиk иdи.<br />

Иstяr <strong>sam</strong>и dиllиlяrdя, иstяrsя dя hиnd-avropalыlarda<br />

“Allah~kahиn~Яr(dюyцшчц)” tяfяkkцrц mяhz Tцrk dцnyagюrцшц<br />

яsasыnda formalaшmышdыr. Yenя dяtяkrar edиrиk kи, adы чяkиlяn<br />

tayfalar arasыnda tяmaslar olmasaydы, hяmиn xalqlarыn<br />

dиllяrиndя “N” qяdяr Tцrkиzmlяr mюvcud ola bиlmяzdи. Bun l -<br />

ar иsя Tцrklяrиn Юn Asиyada azы e.я. III mиnиllиkdяn yaшamasыnы<br />

gюstяrиr.<br />

36 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!