07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

torpaqlarыnda иnшa edиlmиш bиr qaladыr. Qяnaя tи mиzя gюrя<br />

“Kuyaba” sюzцndя olan “aba” иfadяsи Tцrkcя “oba/mяkan”<br />

sюzцnцn яksиdиr.<br />

Tцrk dиlиndя “чюl” “yazы”, “чюldя yaшayan иsя “yazыq”dыr<br />

anlamыnы verиr. “Yazыq”larы adы чяkиlяn яrazиlяrdя antиk vя er -<br />

kяn orta яsr mцяllиflяrи dя yerlяшdиrиr. Slavyanlar “yazы”da<br />

yaшayanlarы “язычник” adlandыrыrdыlar kи, Kиyevdя xrиstиanlыq<br />

qяbul olunduqdan sonra bu sюz xrиstиanlar arasыnda “Иsaya<br />

иnanmayan (kafиr)” demяk иdи. “Polovыy”larыn иsя “polyan lar” -<br />

la eynиlяшdиrиlmяsи onu gюstяrиr kи, Nestor Tцrk dиlиnи bиl dиyи<br />

цчцn, “yazы” sюzцnц hяrfи tяrcцmя edиr, чцnkи “pol yan”lar<br />

deyиldиyи kиmи, slavyan mцяllиfиnиn tяxяyyцlцndя “seчиlmиш-<br />

lяr”dиr. Nestorun “yazыq” иfadяsиnиn ишlяtmяmяsи yalnыz onun<br />

artыq xrиstиan olmasы иlяbaьыdыr. Lakиn, maraqlыdыr kи, sonrakи<br />

slavyan mцяllиflяrиndяn fяrqlи olaraq Nestor, hяmиn dюvrdя<br />

“kuman” иfadяsи genиш yayыldыьы halda ondan da иstиfadя<br />

etmиr. “Polyane/rus”larыn sarыyanыz olmasы vя Nestorun<br />

onlarы “polovыy”larla fяrqlяndиrmяsи gюstяrиr kи, mяnbяlяrdя<br />

“kuman” sюzцnцn baшqa bиr sиnonиmи dя var. Tцrk dиllяrиndя<br />

“ku“ иfadяsиnиn sиnonиmlяrи “иs-/иш-/ыz-/uz-/az-“dыr (mяs. иs-tи,<br />

иш-ыq, uld-uz, az-ar). “Kuman” adыndakы “mяn” иsя “яr” sюzц -<br />

nцn sиnonиmиdиr. Belяlиklя dя, bиzиm qяnaяtиmиzя gюrя<br />

yunan vя mцsяlman qaynaqlarыnda иstиfadя olunan “Ρως,<br />

Ρωσοι, ‏”سور adlarыnыn иlkиn formalarы “Urus” olub (hяrfи<br />

“яr+us; Aruz”). Hяtta XIV яsr mцsяlman mцяllиfи Nиzamяd -<br />

dиn Шamи Moskvanы “Urus шяhяrи” adlandыrыr”.<br />

Xrиstиanlыqdan яvvяl Kиyevиn Baш Allahы Perun adlanыrdы<br />

kи, onun da Tцrkcя sиnonиmи “Kuar”, yяnи “Шиmшяk Яrи”dиr.<br />

Belя ehtиmal olunduьu halda чox maraqlы bиr analogиya цzя<br />

чыxыr – Kuar/Perun (Od, Шиmшяk Allahы) → Киев/Kuyaba (Od<br />

Al lahыnыn шяhяrи) → urus/поляне (Od Allahы шяhяrиnиn sarыyanыz<br />

яhalиsи).<br />

Nestor slavyanlarыn mяnшяyиndяn yazarkяn, onlarыn<br />

яcdadlarыnы Bulqar torpaьы иlя baьlayыr. Slavyanlarыn bulqarlarla<br />

baьlыlыьыnы XVIII яsr bolqar tarиxчиsи Xиlendarиyalы Paиsиy<br />

dя tяsdиq edиr. Mцtяxяssиslяrиn qяnaяtиnя gюrя “slavyan”<br />

adы yunan qaynaqlarыnda “Σκλαβηνα, Σκλαβοί”, latыn dиlиndя<br />

иsя “Sclavus” kиmи иstиfadя edиlиrdи. Яrяblяr bu adы /яssaqalиba<br />

kиmи ишlяdиrdиlяr. Bununla da aydыn olur kи,<br />

qayanaqlarda bиzи maraqlandыran tayfanыn adы “k” <strong>sam</strong>иtи иlя<br />

иstиfadя olunur. Baxmayaraq kи, “slavyan” etnonиmиnиn иlk<br />

formasы “sclavus/sklavиn”dиr. Ad oxшarlыьыna baxmayaraq,<br />

onlarыn arasыnda bюyцk fяrq var. Qaynaqlarыn mцqayиsяsи<br />

иsя onu gюstяrиr kи, yunan, latыn vя яrяb mцяllиflяrи Σκλαβηνα,<br />

Σκλαβοί, Sclavus, ишlяtdиkdя oьuz-bulqarlarы<br />

nяzяrdя tuturdular. Mяsяlяn, яrяb qaynaqlarыnda Volqa<br />

чayыnыn adы “nяhr яs-saqalиba” kиmи xatыrlanыr. Xatыrladыьыmыz<br />

Xиlendarиyalы Paиsиy иsя xцsusи olaraq qeyd edиr kи, Volqanы<br />

hяmиn adla bulqarlar adlandыrыblar vя o “Volqa” adыnы “Bolqa”<br />

kиmи verиr. Tцrk dиllяrиndя “r” hяrfиnиn qeyrи sabиt mюvqeyиnи<br />

nяzяrя alsaq (arslan – aslan; kutrиqur – kutиqur;<br />

yapraq–yarpaq vя s.) qeyd etmяlиyиk kи, “Volqa/Bolqa”<br />

“Bolqar” kиmи oxunur. Belяlиklяdя, qaynaqlarda qeyd olunan<br />

Σκλαβηνα, Σκλαβοί, adыbиlavasиtя oquz-bulqarlara aиd<br />

olan bиr иfadяdиr.<br />

Mяsяlяnиn mцrяkkяblиyи dя bundadыr kи, Nestor polyanlar<br />

vasиtяsиlя oьuzlala qыpчaqlarы eynи xalq kиmи tяqdиm<br />

etdиyи halda, Mahmud Qaшqarlы onlarыfяrqlяndиrиr. Lakиn, bиz<br />

hesab edиrиk kи, Nestor hяqиqяtя daha yaxыndыr, чцnkи bиz<br />

hяm oьuzlarы, hяm dя qыpчaqlarы цmumи “Tцrk” adы иlя<br />

adlandыrыrыq. Mяsяlяn, qaynaqlarda “ku“ tяrkиbи иlя иkи Tцrk<br />

tayfasы qeyd olunur – kutrиqurlar vя kumanlar. Bиrиncиlяr<br />

bulqar-oьuz olduqlarы halda, иkиncиlяr qыpчaqdыlar. Hяmиn<br />

parчalanmanыn nя vaxt baш verdиyиnи иsя иndи sюylяmяk<br />

чяtиndиr.<br />

Иran (Иbn Mukaffa) яfsanяlяrиnя яsaslanan яrяb mцяllиflяrы<br />

“ /яs-saqalиba” adыnыn etиmologиyasыnы verяrkяn,<br />

onu fars “sяg (иt)” vя “lяb (dodaq)” sюzlяrиndяn meydana<br />

gяlmяsиnи qeyd edиrlяr. Lakиn яs-sakalиba adыna gяldыkdя,<br />

bu ad bцtцn qaynaqlarda “ / sad” hяrfи иlяyazыlыr. Fars<br />

dиlиndя иstиfadя olunan “иt” sюzц иsя گس“‏ - sяg” kиmи иstиfadя<br />

olunur kи, bu sюz nя yazы цslubu, nя dяkи, tяlяffцz baxыmыndan<br />

яrяb qaynaqlarыnda иstиfadя olunan “ /яs-saqalиba”<br />

sюzц иlя uyьun gяlmиr.<br />

Qeyd olunmalыdыr kи, “яs-saqalиba” sюzцndя иstиfadя olunan<br />

“-b” hяrfи cяm шяkиlчиnи bиldиrяn suffиksdыr, mяs. lullubи,<br />

kaspи. Lakиn яgяr bиz yuxarыda gюstяrdиyиmиz kиmи, “r” hя -<br />

fиnиn qeyrи-sabиt mюvqeyиnи nяzяrя alsaq, onda “saqalиba”<br />

adыnda olan “la-“ cяmи bиldиrяn suffиks sayыlmalыdыr. Mя sя lяn,<br />

hazыrda da balkarlar “qыzlar” sюzц яvяzыnя “qыzla” иstиfadя<br />

edиrlяr. Bцtцn bunlarы nяzяrя alaraq, qeyd etmяlиyиk kи,<br />

erkяn qaynaqlarda иstиfadя olunan Σκλαβηνα, Σκλαβοί,<br />

etnonиmи Tцrk “sakalara” aиd olan bиr sюzdцr. Bu иsя<br />

onu gюstяrиr kи, “иskиt/sakalarы” иtmиш xalqlar cяrgяsиnя aиd<br />

etmяk dцzgцn deyиl, чцnkи onlar bu vя ya dиgяr ad altыnda<br />

яrяb qaynaqlarыnda qeyd olunurlar. Prob lemиn bu sяpkиdя<br />

qoyuluшu bиzиm tяdqиqat sahяmиzи bиr az da genишlяndиrиr.<br />

Bиrиncиsи, яrяb mцяllиflяrиnиn bulqarlarы “sak/ skиf”-lяrlя<br />

eynиlяшdиrmяsи Azяrbaycan etnogenezи mя sяlяsиndя иndиyя<br />

kиmи hяll olunmamыш albanlarыn mяnшяyи иlя baьlы bцtцn<br />

mцbahиsяlяrя son qoyur, чцnkи alban ta rиxчиsи Kalankatuklu<br />

bиrmяnalы olaraq adы чяkиlяn albanlarыn “Sиsak” nяslиnя mяnsub<br />

olduьunu gюstяrиr. Tarиxи Qafqaz Albanиyasыnыn яsas<br />

hиssяsиnи Шиrvan tяшkиl edиr kи, bu ad иsя farsdиllиlяrиn bu яrazиyя<br />

kючmяsиndяn sonra bulqar nяslи olan “Barsel”<br />

etnonиmиnиn hяrfи tяrcцmяsиndяn yaranan sюzdцr.<br />

Иkиncи mяsяlяdяskиf/saklarыn Azяbaycana gяlиши probemиdиr.<br />

Skиf/sakalarы farsdиllи tayfa bиrlиyи kиmи tяqdиm etmяk<br />

иstяyяn bяzи mцtяxяssиslяrиn qяnaяtиnя gюrя цmumиyyяtlя farsdиllи<br />

tayfalarыn Azяrbaycana axыnlarы Qafqaz vasиtяsиlя шиmaldan<br />

cяnuba doьru hяyata keчиrиlиrdи. Lakиn aparыlan son tяdqиqatlar<br />

onu gюstяrиr kи, hиnd-avropalыlarыn ata yurdu Urmиya gюlц яtrafы<br />

torpaqlardыr. Mяhz bu яrazиdяn onlarыn Avropa, Шиmalи Qafqaz<br />

vя Asиya яrazиsиnя yayыlma prosesи baш verиr.<br />

Mяsяlяnиn bu cцr qoyuluшu иsя artыq fяlsяfи kateqorиya<br />

sayыlan “zaman vя mяkan” prиnsиplяrиnи ortaya qoyur. Иndиyя<br />

qяdяr fomalaшmыш tarиx vя dиlчиlиk elmи qяnaяtlяrиnя gяrя<br />

mиladdan яvvяl IV-III mиnиllиklяrdя Avroasиyada yaшa yan<br />

Tцrk, <strong>sam</strong>иvяhиnd-avropalыlar arasыnda heчbиr tя mas lar ola<br />

bиlmяzdи. Чцnkи <strong>sam</strong>и dиllиlяr Юn Asиyada e.я. III mи nиl lиkdя,<br />

hиnd-avropalыlar e.я. II mиnиllиkdя, Tцrklяr иsя era mыzыn иlk<br />

иllяrиndя mяskяn salmышdыlar. Lakиn apardыьыmыz tяdqиqatlar<br />

mцяyyяn etmишdиr kи, artыq e.я. III mиnиllиkdя Tцrk tayfalarыnыn<br />

Tяkallahlыq tяfяkkцrц Balkanlarda (Krиt-Mиken) vя<br />

Mиsиr daxиl olmaqla Юn Asиyada aparыcы mюvqeyя malиk иdи.<br />

Иstяr <strong>sam</strong>и dиllиlяrdя, иstяrsя dя hиnd-avropalыlarda<br />

“Allah~kahиn~Яr(dюyцшчц)” tяfяkkцrц mяhz Tцrk dцnyagюrцшц<br />

яsasыnda formalaшmышdыr. Yenя dяtяkrar edиrиk kи, adы чяkиlяn<br />

tayfalar arasыnda tяmaslar olmasaydы, hяmиn xalqlarыn<br />

dиllяrиndя “N” qяdяr Tцrkиzmlяr mюvcud ola bиlmяzdи. Bun l -<br />

ar иsя Tцrklяrиn Юn Asиyada azы e.я. III mиnиllиkdяn yaшamasыnы<br />

gюstяrиr.<br />

36 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!