07.02.2015 Views

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

BAШ REDAKTORDAN - turan-sam

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ишarяnиn иnformatиvlиyиnи nяzяrdяn qaчыraraq, onu dяrk edя<br />

bиlmиrdиlяr. Tяdqиqatчыlarыn dиqqяt vermяdиklяrи<br />

mяsяlяlяrdяn bиrи dя qяdиmdя kahиnlяrиn ишlяtdиklяrи<br />

palиndrom / metateza цsuludur kи (bцtюv bиr cцmlяnиn yaxud<br />

sюzцn яksиnя oxunuшu, mяs. kab~bak), bu da юz<br />

nюvbяsиndя yenи sюzlяrиn yaranmasы цчцn bиr vasиtя иdи.<br />

Ona bяzяn “gцzgц цsulu” da deyиrlяr. Mяsяlяn, Tцrk “kиши”<br />

иfadяsи palиndrom (gцzgц яksи) vasиtяsи иlя “ишиk” (ишыq)<br />

oxunur. Tцrk dиllяrиndя “kиши” sюzцnцn sиnonиmи иsя “яr (ar,<br />

ala, яdя)”-dиr kи, “ar/яr” sюzцnцn metatezasы “Ra” mиsи r -<br />

lиlяrdяGцnяш Allahы, dцnyanы yaradan, “Gцnяш oьlu” fиro nun<br />

“atasыdыr”. “Яr/ar” sюzцnцn mиfolojи vяdиlчиlиk paralellяrи dя<br />

enerjи иlяbaьlыdыr. Tяsadцfц deyиl kи “Koroьlu/Rюvшяn ( -<br />

ишыqlы)”-иn atasы “Alы”-dыr. Qeyd etdиyиmиz kиmи, qяdиm Tцrk<br />

tяfяkkцrц bиr чox xalqlarыn dиnи gюrцшlяrиnя vя sиmvollarыn<br />

meydana gяlmяsиnя bюyцk tяsиr etmишdиr. Bu tяsиr mиsиr,<br />

yunan, roma чoxиnanclыьыndakы kиmи, yяhudи, xrиs tиan vя<br />

Иslam dиnlяrиndя dя юz яksиnи tapmышdыr. Tцrk lяrиn<br />

monoteиzmя gяtиrdиyи шяrtи ишarяlяrdяn bиrи dя “xaч” sиmvolu<br />

vя ruslarыn ишlяtdиklяrи “церковь (kиlsя)” sюzцdцr. Xaчы sыrf<br />

xrиstиan ишarяsи kиmи qяbul edяn tяdqиqatчыlar yanыlыrlar,<br />

чцnkи hяmиn ишarя /крест/ xrиstиanlыьыn meydana<br />

gяlmяsиndяn чox-чox яvvяllяr yaranmышdыr. Hяmиn ишarяnиn<br />

qяdиm иzlяrи mezolиt dюvrцnя aиd olan Qobustan yazыlarыnda<br />

яks olunmuшdur. Hяr sahяdя olduьu kиmи, burada da er mя -<br />

nиlяrиn иddиalarыna gюrя “xaч” ermяnи mяnшяlи sюzdцr. Lakиn<br />

bu sюzцn erkяn orta яsrlяrdя qazax vя qыrьыzlarыn arasыnda<br />

yayыlmasы vяhяmиn dюvrdя ermяnиlяrиn adы чя kи lяn tayfalar<br />

arasыnda tяsиr daиrяsи sыfыr dяrяcяsиndя olduьu цчцn, onlarыn<br />

bu иddиalarы rяdd edиlmяlиdиr.<br />

Xrиstиan dиnиndя Иsa peyьяmbяrиn (s) Allah (c.c.) elan<br />

edиlmяsи “xaч”-ыn bиr sиmvol kиmи aчыlmasыna yardыm edиr.<br />

Яvvяla Иsa peyьяmbяr (s) Roma prokuratoru tяrяfиndяn<br />

edam olunduьu zaman, o xaч цzяrиndя deyиl, “T” hяrfиnя<br />

bяn zяr bиr aьacda чarmыxa чяkиlиb. Yяnи hяmиn aьacыn<br />

xaчdakи kиmицst tяrяfи yoxdur. Mяsяlяyя baшqa sяmtdяn<br />

yaxыnlaшdыqda sual oluna bиlяr kи, nяyя gюrя Иsa pey ьяm -<br />

bяrиn (s) edam edиldиyи aьac xrиstиan tяsvиrlяrиndя dюrd<br />

tяrяflи xaчы xatыrladыr<br />

Allahыn (c.c.) Mцqяddяs Kиtablarda чяkиlяn bцtцn adlarы<br />

arasыnda, шцbhяsиz kи, bиrиncи yerdя onun “Yaradыcы” adы ol -<br />

maladыr. Яgяr O (c.c.) иnsanы yaratmasaydы, yer цzцndя Onun<br />

(c.c.) bюyцklцyцnц dяrk edяn olmayacaqdы. Яgяr bиz Yer шя -<br />

ratиndя hяyatыn meydana gяlmяsи шяrtlяrиnя nяzяr salsaq gю -<br />

rяrиk kи, burada яsas dюrd element (torpaq, su, hava, od)<br />

olmasa, canlыlarыn meydana gяlmяsи цчцn heч bиr шяraиt ya -<br />

rana bиlmяz. Mяhz hяmиn dюrdlцk “xaч”da юz яksиnи tapыr.<br />

Tяbияtdя canlanma yaьышla baьlы olduьu цчцn bиr чox<br />

xalqlarda Baш Allah шиmшяyи tяcяssцm edиrdи. Yalnыz yaьыш<br />

yaьdыqdan sonra tяbияtdя (иstяr яkиnчиlиkdя, иstяrsя dя<br />

maldarlыqda) canlanma baшlayыrdы. Шиmшяk иsя yalnыz иkи яks<br />

qцtblц buludlarыn bиr bиrиnя чaxыlmasы nяtичяsиndя baш verиr.<br />

Maraqlыdыr kы, qяdиm иnsan odu яldя etmяk цчцn “чax-<br />

maq daшы”-ndan иstиfadя edиrdи. Dиlчиlиkdячox genиш ya yыl mыш<br />

metateza vasиtяsи иlя “xaч” sюzц “чax” oxunur. Mяsяlяn X<br />

яsr яrяb mцяllиfи Иbn яl-Fяqиhиn yazdыьыna gюrя Tцrkeш<br />

hюkmdarы яrяblяrя юz qцdrяtиnи nцmayиш etdиrяrkяn, яrяb<br />

sяrkяrdяsи иlя bиrlиkdя meшя иlя яhatя olunan yцksяklиyя<br />

gяlиrlяr. Burada onlarы gцnяш ишыьыnda parыldayan vя yцk -<br />

sяlяn bayraqlar altыnda “Чax! Чax!” sяdasы иlя on mиnlиk<br />

sцvarи qoшun qarшыladы. Tяsadцfи deyиl kи, Mиsиr fиronlarыnыn<br />

яllяrиndя saxladыqlarы “anx” ишarяsи mяhz yaradыcыlыьыn tя cяs -<br />

sцmц kиmи, hяmиn fиzиkи hadиsяnи яks edиr. Qeyd olun malыdыr<br />

kи, hяmиn “dюrdlцk (torpaq, su, hava, od)” prиnsиpи<br />

Azяrbaycan muьamы olan “Чahargah”-da da юz яksиnи<br />

tapmышdыr. Mяшhur Azяrbaycan muьamшцnasы Mиr Mюhsцn<br />

Nяvvab иsя onun haqqыnda belя yazыrdы: “Чahargahы gюyцn<br />

guruldamasыndan gюtцrцblяr vя яlavя чun dюrd nяьmя vя<br />

gцшяlяrи иlя иkmala yetишиr”. O da tяsadцfц deyиl kи, Qobus -<br />

tan mezolиt qayalarыnda яks olunan “Yallы” rяqsи mяhz<br />

“Чahargah” цzяrиndя kюklяnmишdиr.<br />

Xrиstиanlar “церковь (kиlsя)” sюzцnц yanlыш olaraq ( –<br />

mцяllиf) “lюvbяrlи gяmи” kиmи шяrh edиrlяr. “Bиblиya”da deyиlиr<br />

kи, “Allah ишыqdыr vя onda heч bиr zцlmяt yoxdur” (Yяhyяnиn<br />

иlk mцjdяsи 1:5). Иsa peyьяmbяrиn (s) dekabr ayыnыn 24-dяn<br />

25-nя keчяn gecя anadan olmasы иsяmяhz Ишыьыn zцlmяt<br />

цzяrиndяkи qяlяbяsиnиn tяcяssцmцdцr. Hяmиn gecяdяn “gцn<br />

/ишыq” sanиyя-sanиyя uzanmaьa baшlayыr. Иstяr Musяvиlиkdя<br />

(mиnora) vя Иslamda (mиnarя), иstяrsя dяXrиstиanlыqda “шam”<br />

yayыlmыш sиmvollardan bиrиdыr. Xrиstиanlыьыn eramыzыn иlk иllя -<br />

rиndя yaranmasыna baxmayaraq, onun Иsa peyьяmbяrиn (s)<br />

anadan olmasы иlяhesablanmasы yalnыz eramыzыn V яsrиndя<br />

Romaya kючmцш vя 526-cы иldя orada юlmцш mяnшяcя иskиt<br />

(skиf) olan (!!! – mцяllиf) Kичиk Dиonиsи tяrяfиndяn aparыl mышdыr.<br />

Tцrk dиlиndя “шam”-a “чыraq” deyиlиr. Rus dиlиdя иsя<br />

“чиркнуть” felи “шamы (чыraьы) yandыmaq” demяkdиr. “Ч/ц/s”<br />

hяrflяrиnиn яvяzlяnmяsиnи nяzяrя alaraq [mяs. polovчы<br />

(sarыyanыz) ~половцы; Xorenlи~Xorenasы, Gяncяlи~Qan za -<br />

kesи] demяk olar kи, Tцrk “чыraq” sюzцndяkи “ч” hяrfиnиn rus<br />

“ц” hяrfи иlяяvяzlяnmяsи nяtиcяsиndя “ц-р-к (чыraq)”, Qяrbи<br />

Avropada иsя “sиrk (цирк)” vя “κυριακιον/cиrcus/kиrxa” sюzlяrи<br />

yarandыlar. Burada da bиr zиddиyyяt yoxdur, чцnkи иstяr<br />

mиnarяnиn, иstяrsя dя kиlsяnиn memarlыq quruluшu “чы raq<br />

(шam)”-ы xatыrladыr. Kиlsяnиn иsя Allah (c.c.) evи olmasыnы<br />

nяzяrя alaraq demяk olur kи, “церковь” sюzцndяkи “-овь”<br />

sonluьu Tцrk dиlиndяkи “oba/mяkan” sюzцndяn alыnmadыr.<br />

Belяlиklя dя“церковь” sюzц dя Tцrk dиlи яsasыnda “Allah<br />

(Чыraq/Ишыq) evи” demяkdиr. Иstяr xrиstиanlыqda, иstяrsя dя<br />

Иslamda Иsa peyьяmbяr (s) Mяsиh (Maшиah)-dыr kи, yunanlar<br />

ona Xrиstos, ruslar иsя Pomazannиk dedиlяr. Samи dиlиndяkи<br />

“masaxa” felи “yaьlanmыш” kиmи tяrcцmя olunur. Tцrk dиlиndя<br />

иsя “yaьы” “yaxыrlar”, bu da “ь / x (h)” hяrf dяyишmяsиnиn<br />

sцbutudur. Яgяr xrиstиan яnяnяsиnя gюrя Mяsиh/Xrиstos<br />

“atasы” Yahvя (Eloh) tяrяfиndяn “yaьlanmышdыrsa” vя <strong>sam</strong>и<br />

tяfяkkцrцnя яsasяn Yahvя bяrяkяtverиcи qasыrьadыrsa, Tцrk<br />

dиlиndя hяmиn qasыrьanыn nяtиcяsи “yaьыш” sюzц иlя иfadя<br />

olunur. Maraqlыdыr kи, qяdиm Tцrklяrdя qurbanlыq “yaьыш”<br />

adlanыrdы. Bu fяlsяfи dцшцncяyя яsasяn (yяnи Allah (c.c.)<br />

yaьыш vasиtяsиlя torpaьы canlandыrыr) “Yahvя (Allah)<br />

~yaь~yaьыш~yaxшы” sюzlяrи arasыnda mиfolojи яlaqяnи<br />

gюstяrmяk mцmkцndцr. Яgяr bиz <strong>sam</strong>и sюzlяrиnиn иlk vaxtlar<br />

hяrfи deyиl, hecalы prиnsиpиnи qяbul etsяk [mяsяlяn,<br />

Шameш/Шяms (Gцnяш) → “Шam” (sяma) + Tцrk. “eш” (od)<br />

(Sяma odu); Qцds → Tцrk. “Qud/Kut (ruh) + Tцrk. “eш” (od)<br />

(Mцqяssя ишыq) ], onda “Yakut” vя “Yahud” sюzlяrи arasыnda<br />

da яlaqяlяrи gюrmяk olar. Mцasиr yяhudи “aшkenzlarыn”<br />

яcdadlarы иsяTцrk яsиllи “aшquz/иskиtlяr” olub. Bиz artыq qeyd<br />

etmишdиk kи, Allah (c.c.) Yaradыcыdыr vяbиz Ona (c.c.) kиши kиmи<br />

mцracияt edиrиk. Mяsяlяn, “Quran”da “qul huva Allahu яhяd”<br />

deyиlиr. Яrяb dиlиndя иsя“huva” цчцncц шяxsиn kиши cиnsиnя<br />

aиd olan шяxs яvяzlиyиdиr. Yunan tarиxчиsи Herodotun<br />

yazdыьыna gюrя Tцrk иskиtlяr (skиf/sakalar) Allaha (c.c.) “Baba”<br />

deyя mцracияt edиrdиlяr. “B/m” hяrf яvяzlяn mяsи иlя “baba”<br />

“mama/ana” demяkdиr. Hяmиn иfadяlяr metateza vasиtяsи иlя<br />

38 ТЦРК EЛИ / OKTYABR-2009, No:5

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!