Milli Zeka

ùóí øàä îë ñóí, àíà. Ñÿ íè î äàü ëà ðûí ãîé íóí äà
ýþ çö éîë äà ãîé äó üó ìóç ö÷öí áè çè áà üûø ëà, áà -
üûø ëà áè çè, àíà!..
Þçöìö îíóí ÷îõäàí ùÿñðÿò ãàëäûüûì ãóúàüûíà
àò ìàã èñ òÿ éè ðÿì. Î, õÿ éàë êè ìè ìÿí äÿí
óçàã ëà øûð, óçàã ëà øûð… Îíóí ãàè áà íÿ ñÿ ñè íè åøè -
äè ðÿì: “ßçèç áà ëàì, ìÿí áó éåð ëÿ ðèí, áó ýþé ëÿ -
ðèí ðó ùó éàì. Ñÿí ìÿ íèì Êÿë áÿ úÿ ðÿ äþ íÿ úÿê
àðçóìñàí. Ñÿí éàøàìàëûñàí, åëèíëÿ-îáàíëà, áàúûãàð
äàø ëà ðûí ëà éóð äó íà – Êÿë áÿ úÿ ðÿ äþí ìÿ ëè -
ñÿí! Áè ëè ðÿì, ñÿ íè áó ðà ÿñèð äö øÿí
Êÿë áÿ úÿ ðè ìèç, âÿ òÿí ùÿñ ðÿ òè, àíà äÿð äè, ñàç ñÿ -
ñè, Äÿ äÿ Øÿì øèð ùà ðà éû ÷ÿ êèá ýÿ òè ðèá. Ìÿí áè -
ëèð äèì êè, ñÿí ýÿ ëÿ úÿê ñÿí, îíà ýþ ðÿ äÿ
áó ðà äà éàì. Èí äè áèç Êÿë áÿ úÿ ðèí ÿáÿ äè êå øèê ÷è -
ëÿðè îëàí ðóùëàð êèìè Éåääèãàðäàø äàüûíäà “Ñàç
ãà ëà ñû” ãóð ìó øóã. Áó ðà äà ñÿ íÿ õÿ òà-áÿ ëà òî -
õóí ìà ñûí äå éÿ ýå äÿê îðà, àõû îðà àëûí ìàç ãà ëà -
äûð”. Ìÿí áàøûìëà ðàçûëûüûìû áèëäèðäèêäÿí ñîíðà
î, ìÿ ëÿê êè ìè ãà íàä à÷à ðàã ìÿ íèì ëÿ áÿ ðà áÿð
ñÿìàéà ãàëõûá áóëóäëàðûí àðàñû èëÿ ó÷óð. Ãàëàéà
÷à òàð-÷àò ìàç éà íûã ëû áèð ñàç ñÿ ñè åøè äè ðèê. Ñî ðó -
øó ðàì:
– Àíà úàí, ñàç ÷à ëàí êèì äèð?
– Êèì îëà úàã ãû çûì, дÿ äÿ ìèç äèð. Áó “Ñàç ãà -
ëà ñû” íû î óúàëò ìà éûá ìû?! Ãû çûì, áó éåð ëÿð êèì -
ñÿ ñèç ãà ëàí äàí ñîí ðà î, áå ëÿ úÿ, ñà çû íû áàü ðû íà
áà ñûá ýå úÿ-ýöí äöç íà ëÿ, ùà ðàé ÷ÿ êèð.
Ãà ëà éà ÷à òàí äà áó ÿñ ðà ðÿí ýèç, ñèð ëè ìÿ êà íà
íÿ çÿð ñà ëû ðàì. ßò ðàô äà îëàí ãà ëà äè âàð ëà ðû íûí
äà øà äþí ìöø öðÿê ëÿð äÿí ùþ ðöë äö éö íö ýþ ðö -
ðÿì. Äè âà ðûí äè áèí äÿ êè ýöë ëÿð-÷è ÷ÿê ëÿð äÿ äàø -
äàí äûð. Àì ìà Äÿ äÿ Øÿì øèð ñà çû íû ÷à ëûð, äþðä
òÿ ðÿ ôèí äÿ îëàí ðóù ëàð äÿ íèç êè ìè äàë üà ëà íûð,
äîü ìà ëà ðû íû èòèð äèê ëÿ ðè íÿ ýþ ðÿ ýþé ëÿ ðÿ áö ëÿíä
îëàí àüû äå éèð ëÿð.
Äÿ äÿ Øÿì øè ðèí ñà çû èñÿ ñóñ ìàã áèë ìèð, ùåé ÷à -
ëûá- ÷àüëàéûð âÿ… àüëàéûð. Ýþéäÿêè òîïà-òîïà áóëóäëàð,
ÿñÿí ìåù, äÿðÿëÿðäÿ ãàéíàéàí áóëàãëàð,
øÿëàëÿëÿð äÿ îíóíëà áèðýÿ ýþç éàøëàðû òþêöð. Ñàíêè
áó éåð ëÿð ìèë éîí èë äè êè, èí ñàí öçö ýþð ìÿ éèá,
èí ñàí ùÿ íè ðè åøèò ìÿ éèá... Äÿ äÿ Øÿì øèð èñÿ êöñ -
ìöø äö. Íÿ ùÿíý ëÿ ðèí êöñ ìÿ ñè äÿ éà ìàí îëóð.
Àõû íè éÿ äÿ êöñ ìÿ ñèí? Ийирми ики èë äèð êè, éóð äó
äöøìÿí òàïäàüû àëòûíäà èíëÿéèð. Íÿ ýÿëÿí âàð, íÿ
ýå äÿí. “Àõû áèç áó éåð ëÿ ðè ñèç ëÿ ðÿ ÿìà íÿò ãî éóá
ýåò ìèø äèê, – äå éèð. – Áÿñ ñþí äö ðöë ìöø îúà üû ìû -
çû êèì éàí äû ðà úàã? Ñûí ìûø êþ íöë ëÿ ðè êèì éà ìà -
éà úàã?” Äÿðä áèð äèð ìè, èêè äèð ìè?.. Ýþé ÷ÿ äÿ
Àøûã ßëÿñýÿðèí, Øóøàäà Âàãèôèí, Úÿáðàéûëäà Äèðè
ëè Ãóð áà íè íèí ðóù ëà ðû ãàí àü ëà ìûð ìû? Éà øà -
Milli Zəka
äûã ëà ðû äþâ ðöí úàí ëû òà ðè õè ñà éû ëàí áó èí ñàí ëà ðûí
ðóù ëà ðû áè çè ãû íà ìàç ìû? Èí äè î éåð ëÿð ýå äÿðýÿë
ìÿç îëóá. Î òîð ïàã ëàð äà äî üó ëóá áî éà-áà øà
÷à òàí ëà ðûí öðÿê ëÿ ðè äÿðä äÿí øè øèá.
Äÿ äÿ Øÿì øè ðèí ñà çû íà ëÿ ÷ÿ êèð äè. Ñèì ëÿð äÿí
ãîïàí àù-íàëÿ äàø öðÿêëÿðäÿ ÿêñ-ñÿäà âåðèð, çèðâÿ
ëÿð äÿ èë äû ðûì êè ìè øàã ãûë äà éûð, ýþç éà øû íà äþ -
íöð, áó ëàã ëà ðà ãà ðû øà ðàã àõûá-÷àü ëà éûá ýå äèð äè.
Åëÿ áèë êè, Äÿ äÿ Øÿì øè ðèí ðó ùó Ñÿ ìÿä Âóð üó -
íó, Ìÿì ìÿä Àðà çû, Çÿ ëèì õàí Éà ãó áó, Áÿù -
ìÿí Âÿ òÿ íîü ëó íó, Ñö úàÿ òè… áó äöí éà äà
îëóá-îë ìà éàí ëà ðû ùà ðàé ëà éûð äû.
Äàüëàðà äóìàí ÷þêöðäö. Äóìàí Úåéðàí áóëà
üû íû áö ðö äöê úÿ ùà âà ñî éó éóð, äþ çöë ìÿç îëóð -
äó. Áèð éàí äàí äà áÿ íè-èí ñàí ùÿ íèð òè ñè
åøè äèë ìèð äè. Ðóù ëàð äÿðä, ñà çûí ñèì ëÿ ðè èñÿ ãÿì
è÷èíäÿ èäè. Ýþéëÿð ýþðñÿéäè, ãàí àüëàéàðäû. Ðóùëàð
ÿñèð îëäóãëàðûíû äóéñàëàð äà, ñóñóðäóëàð. Ùàíû
åë-îáà, ùàíû åëàò, ùàíû ãîéóí-ãóçó ìÿëÿøìÿñè,
äÿ âÿ çûí ãû ðîâ ëà ðû íûí ñÿ ñè? Äå ìÿ ëè, åë-åëàò îë ìà -
ñà, êÿëáÿúÿðëèëÿð éóðä éåðèíäÿ îúàã ÷àòìàñà, èøûã
éàíäûðìàñà, òîðïàüûí ýþçÿëëèéè, áÿðÿêÿòè ãàéûòìà
éà úàã...
…Þ çö ìÿ ýÿ ëÿí äÿ ýþ ðö ðÿì êè, îòàã äà äþ øÿ -
ìÿ íèí öñ òöí äÿ äèç ÷þê ìö øÿì, ÿë ëÿ ðèì äÿ ýþé -
äÿ äèð. Íÿ åò äè éè ìè, íÿ äóé äó üó ìó ùå÷ þçöì äÿ
áèëìÿìèøÿì. Ùà ÷àíäàí-ùà ÷àíà ýþðöá-àíëàäûãëà
ðûì ýþç ëÿ ðèì ãàð øû ñûí äà úàí ëàí ìà üà áàø ëà äû.
Áÿ äÿ íèì äÿí ñî éóã áèð ýè çèë òè êå÷ äè. Þç-þçö ìÿ
äö øöí äöì êè, òÿê úÿ Äÿ äÿ Øÿì øè ðèí éîõ, ùÿì äÿ
Êÿëáÿúÿðèí áöòöí îüóë âÿ ãûçëàðûíûí, àòà âÿ àíàëà
ðû íûí ðó ùó äà áè çè ãû íà éà úàã: Àé åòè áàð ñûç ëàð,
àé... Ùå÷ èí ñàí äà àíà ñû íû äàð äà ãî éàð ìû?
Äö øöí úÿ ëÿ ðèì ìÿ íè éîð äó, äå éÿ ñÿí. Íåé ëÿ -
éèì, äö øöí ìÿê äÿí áàø ãà ÿëèì äÿí íÿ ýÿ ëèð êè?
Ýö úöì ãÿ ëÿ ìÿ, áèð äÿ äè ëè ìÿ ÷à òûð. Äè ëèì èñÿ
ñþé ëÿ éèð: äà ðûõ ìà, Äÿ äÿ Øÿì øèð, äà ðûõ ìà, óëó
òîð ïàã! Áè çèì éóð äó ìó çà äþ íÿ úÿ éè ìèç ýöí ÷îõ
éàõûíäàäûð. Áèç Êÿëáÿúÿðÿ ãàéûäàíäà äàø ÷è ÷ÿêëÿð
úàíëàíàúàã, éàë ÷ûí ãàéàëàð íÿüìÿ îõóéàúàã,
øÿ ëà ëÿ ëÿð þçö íö äàü äàí àòà úàã, Éåä äè ãàð äàø
äà üûí äà åëÿ áèð “Ñàç ãà ëà ñû” òè êè ëÿ úÿê êè, áó éåð
çè éà ðÿò ýà ùà ÷åâ ðè ëÿ úÿê, äöí éà éà ñÿñ ñà ëà úàã...
Åëÿ ãÿ ëÿ ìÿ àë äû üûì “Дядя” àä ëû øåè ðèìин бу
бянди äÿ Äÿäÿ Øÿìøèðèí, ñàçûìûçûí äàüëàðäà äîëà
øàí ðóù ëà ðû íà ÿìà íÿò äèð:
“Ана” дейиб биз аьладыг,
Бизи кимляр аьлар, Дядя?
Эеъя-эцндцз йас сахладыг,
Гямим дцйцн баьлар, Дядя!
35