Milli Zeka
Description
Description
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
<strong>Milli</strong> Zəka<br />
lәdәn jurnalist vә yazıçılar da vardı. Mirzә İbrahimovun<br />
başçılığı altında olan bir dәstә jurnalist vә<br />
mәtbәә işçisi qan qardaşlarına kömәk mәqsәdilә<br />
göndәrilmişdi. Onlar Tәbriz şәhәrindә "Vәtәn yo -<br />
lunda" qızıl әsgәr qәzeti dәrc edәcәkdilәr. Qәzet<br />
әrәb әlifbası ilә nәşr olunacaqdı ki, onu yerli әhali<br />
dә oxuya bilsin.<br />
Bu jurnalistlәr içәrisindә başqa yazıçı vә qәzet<br />
işçilәri ilә yanaşı, әrәb әlifbası ilә sәrbәst yazıb<br />
oxu yan Qılman İlkin dә vardı. Göndәrilәn adamlara<br />
o zaman Mәrkәzi Komitәnin katiblәrindәn biri –<br />
Əziz Əliyev rәhbәrlik etdiyi üçün onlara Əziz<br />
Əliyev qrupu deyilirdi. Lakin bu adamların vәzifәsi<br />
yalnız qәzet çıxarmaqla bitmirdi. Onlardan bәzi -<br />
sinin üzәrinә başqa mәsul vәzifәlәr dә qoyulmuşdu.<br />
Mәsәlәn, qәzet işçilәrindәn Qulam Mәmmәdli ilә<br />
Qılman İlkinin üzәrinә daha mәsul vәzifә qoyul -<br />
muşdu. Onlar Güney Azәrbaycanın mәdәni tarixi<br />
ilә mәşğul olmalı idilәr: Qulam Mәmmәdli<br />
әdәbiyyat tarixi ilә, Qılman İlkin el әdәbiyyatı –<br />
folklorla. Qәzetin başqa bir işçisinә Tәbrizin<br />
yerli teatr truppasına kömәk vә rәhbәrlik etmәk<br />
tapşırıl mış dı. Qulam Mәmmәdli fars dilini<br />
mükәmmәl bildiyindәn daha mühüm mәsәlә ilә<br />
mәşğul idi. O, arxivlәrdә vә ayrı-ayrı adamların<br />
evlәrindәki kitab vә qәdim әlyazmaları ilә tanış<br />
olmalı idi. O, öz vәzifәsinin öhdәsindәn müvәf -<br />
fәqiy yәtlә gәlirdi. Qısa müddәt әrzindә tanınmış<br />
Güney şairi Mirzә Əli Möcüzün әlyazmalarını<br />
tapmış vә onları üzә çıxarmışdı: Güneyin mәşhur<br />
satirik şairini xalqın әksәriyyәti tanımırdı. Halbuki<br />
o, dövrünün Sabiri idi. Qulam Mәmmәdlinin belәcә<br />
axtarıb tapdığı ikinci şair Heyran xanım lirik şair<br />
idi. Bunlardan heç biri әdәbiyyat tarixindә belә<br />
tanınmırdı. İndi onların şeirlәri dillәrdә gәzir.<br />
Qılman İlkin isә xalq әdәbiyyatı nümunәlәrini<br />
axtarıb tapır vә onları qәzet sәhifәlәrindә üzә<br />
çıxarırdı. Bu barәdә "Vәtәn yolunda" qәzetindә<br />
oxu culardan da xahiş olunurdu ki, onlar bildiklәri<br />
vә eşitdiklәri atalar sözlәrini, bayatıları vә sairәni<br />
yazıb göndәrsinlәr. Belәliklә, Qılman İlkin yüzlәrlә<br />
atalar sözü vә bayatı toplamışdı. Bunlardan çoxu<br />
Azәrbaycanda el arasında da işlәnirdi. Lakin<br />
onların içәrisindә çox orijinal olan atalar sözlәri dә<br />
vardı. Misal üçün: "Hәr şeydә qara olan bәxtim<br />
qarpızda ağ çıxıbdı", "Ölü durub mürdәşiri yuyur",<br />
"Qanmaza söz qandırmaq, fındığa düyün vurmağa<br />
oxşayır" vә sairә.<br />
Belәliklә, bu iki redaksiya әmәkdaşı milli<br />
әdәbiyyatın zәnginlәşmәsi üçün bacarığını әsirgә -<br />
mirdi.<br />
Yerli dram truppasına rәhbәrlik vә kömәk edәn<br />
Əvәz Sadıqov isә möhkәm bir teatr truppası<br />
yaratmışdı. Onlar hәtta ayrı-ayrı kәnd vә şәhәrlәrdә<br />
qastrol sәfәrlәrindә dә olurdular. Bakıdan onlara rejissor<br />
da çağırılmışdı.<br />
Redaksiya kollektivi Cәnubi Azәrbaycanda<br />
milli azadlıq hәrәkatına da kömәk edirdi. Bir gün<br />
yerli hökumәtin başçısı Seyid Cәfәr Pişәvәri<br />
Qılman İlkinlә Qulam Mәmmәdliyә mühüm bir<br />
tapşırıq verir: Güneydәki milli azadlıq hәrәkatı<br />
haqqındakı materialları bir araya toplamaq. Bu<br />
mәqsәd üçün onlar redaksiya rәhbәrliyinin razılığı<br />
ilә bir ay redaksiyadakı işlәrindәn azad edilirlәr.<br />
Qılman İlkin vә Qulam Mәmmәdli bir ay<br />
müddәtindә gecәli-gündüzlü İran vә Sovet mәtbuatı<br />
sәhifәlәrini araşdırıb inqilabi hәrәkata aid materi -<br />
alları toplayıb kitab şәklindә çap etdirirlәr. Ona belә<br />
bir ad verirlәr: "Qızıl sәhifәlәr". Kitabın әlyazma -<br />
ları redaktә üçün S.C.Pişәvәriyә tәqdim edilir. On<br />
gün әrzindә korrektura oxunub çapa imzalandı.<br />
Kitab çapa gedir. İlk nüsxәlәrdәn biri Pişәvәriyә<br />
göndәrilir. O oxuyub fikrini bildirir: “Kitabın<br />
tәrtibçilәrinin adları”. Onlar istәmirdilәr ki, belә bir<br />
kitabın sovet zabitlәri tәrәfindәn hazır lanmasını<br />
hamı bilsin. Amma tirajın bir hissәsi artıq çap<br />
edilmişdi.<br />
“Zәrәri yoxdur, – dedilәr. – Nә qәdәr çap olu -<br />
nubsa, buraxın satışa, tirajın qalan hissәsindәn<br />
tәrtibçilәrin soyadı çıxarılsın”.<br />
Elә dә olur. Kitabın kiçik bir hissәsi tәrtib -<br />
çilәrin soyadları ilә, qalanı soyadları göstәrilmәdәn<br />
satışa gedir.<br />
Bu işә görә Pişәvәri tәrtibçilәrin hәr ikisini<br />
Azәrbaycan <strong>Milli</strong> Hökumәtinin ali "21 Azәr"<br />
medalı ilә tәltif edir.<br />
1941-ci ilin yayında Mәrkәzi Komitә Qılman<br />
İlkini Şimali Qafqaz cәbhәsinә ezamiyyәtә gön -<br />
dәrir, orada mayor Cәfәr Xәndanın redaktor luğu ilә<br />
Azәrbaycan dilindә cıxan "Vәtәn uğrunda" qәzeti<br />
redaksiyasında işlәyir.<br />
Bir müddәtdәn sonra Cәfәr Xәndanla Q.İlkin<br />
Mәrkәzi Komitә tәrәfindәn geri çağırılır vә 20<br />
nәfәrәdәk redaksiya heyәti tәrkibindә Mәrkәzi<br />
Komitәnin katibi Əziz Əliyevin başçılığı iiә Tәbriz<br />
şәhәrinә ezam olunurlar.<br />
İkinci Dünya müharibәsinin axırınadәk onlar<br />
Tәbrizdә qalırlar. Müharibәdәn sonra Qılman İlkin<br />
Bakıya qayıdır. "Azәrnәşr"in baş redaktoru vәzifә -<br />
sindә çalışır. Onun dövründә "Azәrnәşr"in burax -<br />
dığı kitablar hәm tәrtibat, hәm dә keyfiyyәt etibarilә<br />
xeyli yaxşılaşır. Belә ki, ondan qabaq nәşriy yatın<br />
bircә kitabı belә Moskva tәrәfindәn qiymәt -<br />
lәndirilmәdiyi halda, onun dövründә nәfis tәrtib<br />
olunmuş kitablara hәr dәfә kitab sәrgisindә diplom<br />
vә mükafat verilir.<br />
"Azәrnәşr"in fәaliyyәti hәr il yüksәk qiymәtә<br />
layiq görülür. Ümumittifaq Kәnd Tәsәrrüfatı sәrgisi<br />
nәşriyyat direktorunu buraxdığı kitablara görә<br />
böyük gümüş medalla tәltif edir.<br />
46
Change language