Milli Zeka

Milli Zəka
Hay vurub, qıy vurub sәs sal dağlara,
Gözәllәr oylağı göy yaylaqlara.
Mәnim dә dәrdimi de oylaqlara,
Sinәmdәn oxladı bir maral mәni.
Yәni burada o qәdәr sәmimiyyәt var, doğmalıq
var, mehr-ülfәt var ki, şair heç kәsә, heç bir dostuna,
tanışına, hәtta dağa-daşa deyә bilmәdiyi
dәrdini, könlünün әn gizli duyğularını Dәdә Şәmşi -
rә deyir, onunla bölüşür. Burada, bir növ,
zәmanәdәn, taledәn şikayәt elementlәri var,
narazılıq çalarları da açıq-aşkar duyulur.
Hәqiqәtәn dә Sәmәd Vurğunla Aşıq Şәmşirin
görüşünün baş verdiyi dövrdә görkәmli şairә qarşı
müәyyәn tәzyiqlәr mövcud idi.
Bu görüşün baş tutduğu 1955-ci il әrәfәsindә
artıq Sәmәd Vurğun haqqında mәtbuatda bәzi
tәnqidi qeydlәr dә gözә dәymәkdә idi. Deyişmә -
lәrdәki şikayәt notlarından görünür ki, hәmin vaxta
tәsadüf edәn görüşü zamanı böyük sәnәtkar
hәyatının çәtinliklәrini Aşıq Şәmşirlә bölüşmüşdür.
Bundan başqa, mәlum olduğu kimi, Sәmәd
Vurğunun hәyatının bu dövrünün görünmәyәn
ağrıları daha çox yaşadığı cәmiyyәtin dәrinlik -
lәrindәn gәlirdi. Ona görә dә, Sәmәd Vurğun−Aşıq
Şәmşir deyişmәlәrindә zamanla bağlı çәtinliklәrin
ifadәsi öz әksini tapmışdır. Sәnәtkar vә dövran
münasibәtlәrini bu deyişmәdәn görmәk mümkün -
dür. Zamana-dövrana, çәrxi-fәlәyә münasibәt, eyni
zamanda, dastan üçün dә sәciyyәvidir. Bu mәnada
Sәmәd Vurğun−dövran münasibәtlәri deyişmәdә az
yer tutsa da, örtülü şәkildә ifadә olunsa da, hәm xalq
şairinin tәrcümeyi-halı, hәm dә dastan yara dıcılığı
baxımından özünәmәxsus әhәmiyyәtә malikdir.
Eyni zamanda Sәmәd Vurğun–Aşıq Şәmşir
deyişmәsindә şikayәtnamә elementlәri ilә yanaşı,
öygü әlamәtlәri dә vardır. “Hay vurub, qıy vurub
sәs sal dağlara” misrası Aşıq Şәmşir sәsinin
şaqraqlığına, onun sәnәtinin qüdrәtinә işarәdir,
yaxşı mәnada tәrifnamәdir. Bu da Sәmәd Vurğunun
son dәrәcә böyük sәnәtkar, geniş ürәkli, böyük
istedada malik bir sәnәtkar olmasından xәbәr verir.
Aşıq Şәmşirә әn yüksәk, әn obyektiv, layiq
olduğu qiymәti ilk verәn mәhz xalq şairi Sәmәd
Vurğun olmuşdur. Vә bu qiymәt hәmin möhtәşәm
tarixi görüşdәn sonra zaman-zaman özünü
layiqincә doğruldaraq ümumәn cәmiyyәtin fikrinә,
mövqeyinә çevrilә bilmişdir. Bu da, eyni zamanda,
Sәmәd Vurğun uzaqgörәnliyinin, böyüklüyünün,
şairin geniş dünyagörüşünün tәntәnәsi idi.
Yaxud, Dәdә Şәmşirin xalq şairi Sәmәd
Vurğuna müraciәtlә söylәdiyi aşağıdakı misralarda
da el sәnәtkarının böyük şairә verdiyi qiymәt öz
әksini tapmışdır:
Qoşqarla yanaşı duran başın var,
Bizim el tanıyır uca dağ sәni.
Yanır yolumuzda sәnәt çırağın,
Bilirik şeirdә bir mayak sәni.
Bu da Aşıq Şәmşir böyüklüyünün bariz
göstәricilәrindәndir. O, şeirin, әdәbiyyatın, sәnәtin,
sәnәtkarlığın nә olduğunu gözәl bilirdi vә Sәmәd
Vurğunun mövqeyini, yerini әdәbiyyatda aydın
şәkildә tәsәvvür edirdi. Demәk, Dәdә Şәmşir
sadәcә sıradan bir aşıq olmayıb. O, eyni zamanda
hәm müasiri olan şairlәrә bәnzәyәn şeirlәri, hәm dә
Sәmәd Vurğun kimi bir sәnәtkara obyektiv qiymәt
vermәk bacarığı ilә yazılı әdәbiyyatın nümayәndәsi
sayıla bilәr. Düzdür, Sәmәd Vurğun haqqında onlarla
monoqrafiya, elmi әsәr oxumuşuq. İçindә son
dәrәcә yüksәk sәviyyәdә yazılanları da çoxdur.
Lakin Dәdә Şәmşirin böyük şairә verdiyi yüksәk
qiymәt öz obyektivliyi ilә yanaşı, daha yaddaqalan
vә daha ümumilәmiş bir münasibәti ifadә edir.
Ustad aşığın xalq şairinә hәsr etdiyi şeirlәrdә
Sәmәd Vurğun dühası daha parlaq vә hәrtәrәfli
sәviyyәdә diqqәtә çatdırılmışdır. Dәdә Şәmşirin
xalq şairi Sәmәd Vurğun haqqındakı fikirlәri
bütövlükdә xalqın böyük sәnәtkara bәslәdiyi
ümumxalq mәhәbbәtini dolğun şәkildә ifadә edir.
Bu da onu göstәrir ki, Aşıq Şәmşir istedadla yanaşı,
hәm dә ictimai tәfәkkürü olan görkәmli bir
sәnәtkardır. Bu cür qüdrәtli sәnәtkarlar xalqın,
millәtin yaddaşında vә qәlbindә әbәdi yaşamaq
haqqına malikdirlәr.
40