Milli Zeka
Description
Description
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Dәrsdәn sonra asudә saatlarını o dövrdә şәhәrdә<br />
şöhrәt tapmış Sabir kitabxanasında keçirirdi.<br />
Şәhәrdә yaşamadığı üçün onu kitabxananın daimi<br />
üzvlüyünә qәbul etmirdilәr. Kitabları yalnız<br />
kitabxananın özündә oxumağa icazә verilirdi. Buna<br />
görә dә hәr bir kitabı azı bir aya oxuyub qurtarırdı.<br />
Divanbәyoğlunun "Can yanğısı" kitabına elә<br />
bağlanmışdı ki, onu ancaq iki aya oxuyub<br />
qurtarmışdı vә sonralar bu kitabın üstündә, özünün<br />
dediyi kimi, ilk uğursuzluğa düçar olmuşdu.<br />
Mәsәlә belә olmuşdu: texnikumun әdәbiyyat<br />
müәllimi Zәkәriyyә bәy sinifdә hansı әsәrdәnsә<br />
dәrs keçdiyi zaman bir uşaqdan soruşmuşdu:<br />
"Kitabda oxuduğun "tale" sözünün mәnası nәdir?"<br />
Hәmin şagird cavab verә bilmir. Sonra müәllim<br />
o biri şagirdlәrdәn soruşur. Heç kәs bilmir. Növbә<br />
ona çatanda qürurla ayağa qalxıb deyir: “Müәllim,<br />
tale arvad demәkdir”.<br />
Bu sözü eşidәn, Zәkәriyyә bәy ucadan elә<br />
gülmәyә başlayır ki, şagirdlәr dә ona qoşulurlar.<br />
Qılman pәrt olur. Axı "Can yanğısı" kitabında<br />
çәkilmiş bir şәkildә әsәrin qәhrәmanı qucaqladığı<br />
qadına deyir:"Sәn mәnim taleyimsәn". İndi<br />
Zәkәriyyә müәllim niyә buna gülür? Müәllim<br />
sonra: "Yox, Qılman, tale arvad demәk deyil",<br />
–deyib "tale" sözünün mәnasını izah edir. Qılman<br />
İlkin bu әhvalatı hәyatının ilk uğursuzluğu kimi<br />
xatırlayır.<br />
Pedaqoji texnikumda oxuyarkәn Əzizbәyov<br />
kitabxanası nәzdindә Yazıçılar İttifaqının әdәbiyyat<br />
dәrnәyindә yaxından iştirak edir. O zaman bu<br />
dәrnәyә әvvәlcә şair Almas İldırım, sonralar isә<br />
Seyid Hüseyn rәhbәrlik edirdi. Bu dәrnәkdә o,<br />
әdәbi yaradıcılığa çox isinişir, Seyid Hüseynin<br />
kömәkliyi ilә ilk hekayәlәrini yazır. Bu hekayә -<br />
lәrdәn biri "Hücum" jurnalında dәrc edilir.<br />
Xaçmaz rayonunda müәllimlik etdiyi illәrdә<br />
ölkәdә kollektivlәşmә gedirdi. Yoxsul vә ortabab<br />
kәndlilәr kolxozlarda birlәşmişdilәr. Lakin<br />
hökumәtin bu siyasәti ilә razılaşmayan mülkәdarlar<br />
kolxozların әleyhinә çıxmış vә hökumәtin tәqibin -<br />
dәn qorxaraq qaçıb gizlәnmişdilәr. Xaçmazda da<br />
vәziyyәt eyni idi. Torpaqları әllәrindәn alınmış<br />
varlılar kәndin әtrafındakı meşәliklәrdә gizlәnәrәk<br />
tez-tez sovet idarәlәrinә basqın edirdilәr. Kәnd<br />
sovetinin gәnc sәdri Qılman İlkini hücumlardan<br />
qorumaq mәqsәdilә onu öz evindә saxlayır.<br />
Kәnd mәktәb binası bәrbad halda idi. Böyük<br />
bir tövlәni tәmizlәyib, ona bir neçә pәncәrә açaraq,<br />
dәrs otağı halına salmışdılar. Mәktәbyaşlı uşaqların<br />
çoxu mәktәbdәn kәnarda qalmışdı. Qılman ilk<br />
gündәn evlәri gәzәrәk uşaqların hamısını mәktәbә<br />
toplamışdı. Bu xәbәr meşәlәrdә gizlәnmiş bәzi<br />
valideynlәrә çatdıqda Qılmanı hәdәlәyәrәk ona<br />
xәbәr göndәrmişdilәr ki, bizim uşaqları zorla<br />
<strong>Milli</strong> Zəka<br />
mәktәbә cәlb etmәsin. Buna görә kәnd sovetinin<br />
sәdri onu möhkәm qoruyurdu. Hәtta gecәlәr onunla<br />
bir otaqda yatırdı. Qılman müәllim arada mәktәbә<br />
bәzi tәdris lәvazimatı almaq üçün bir neçә günlüyә<br />
Bakıya gәlir, kәndә qayıtdığı zaman bütün kәnd<br />
әhalisini matәm içindә görür. Mәlum olur ki, bir<br />
gecә qaçaqlar kәnd soveti sәdrinin evinә basqın<br />
edәrәk onu öldürüblәr. Qıl man başa düşür ki,<br />
qaçaqlar onu öldürmәk üçün gәlibmiş. Bundan<br />
sonra rayon rәhbәrliyi kәndi qorumaq üçün milis<br />
işçilәri göndәrir. Bu hadisәdәn sonra o, kәnddә<br />
hәmişә hәyәcan içindә yaşayır. Tәdris ili başa çatan<br />
kimi, Maarif Nazirliyinә bildirir ki, daha Xaçmaz<br />
kәnd mәktәbinә qayıdası deyil.<br />
Bundan sonra Qılman İlkin müәllimlikdәn әl<br />
çәkәrәk mәtbuat sahәsindә çalışır. O, "Gәnc işçi"<br />
qәzetindә әdәbi işçi olur. Redaksiyanın binası<br />
İsmailiyyә binası ilә üzbәüzdә yerlәşdiyi üçün teztez<br />
oradakı Proletar Yazıçıları Cәmiyyәtinә gedir,<br />
hәtta orada çağırılmış yığıncaqlarda yaxından<br />
iştirak edir. Görkәmli Azәrbaycan yazıçılarını<br />
yaxından tanıyır, tez-tez redaksiyaya gәlәn Mikayıl<br />
Müşfiq, Süleyman Rüstәm, Seyid Hüseyn vә<br />
başqaları ilә yaxından tanış olur.<br />
Qılman İlkin 1932-ci ildә Azәrbaycan Pedaqoji<br />
İnstitutunun Ədәbiyyat vә tarix fakültәsinә daxil<br />
olur. Eyni zamanda әdәbi yaradıcılığa başlayır.<br />
Əvvәllәr Əli Vәliyev, Zeynal Xәlil vә Mikayıl<br />
Müşfiqin әsәrlәri barәdә tәnqidi mәqalәlәr yazır.<br />
1938-ci ildә institutda Müşfiq haqqında keçirilәn<br />
әdәbi gecәdә Müşfiqin uşaq şeirlәri barәdә etdiyi<br />
mәruzәnin üstündә çox keçmir ki, başı bәlalar çәkir.<br />
Müşfiqin hәbsi ilә bağlı tez-tez <strong>Milli</strong> Tәhlükәsizlik<br />
Komitәsinә çağırılır, sorğu-suala tutulur:"Nә üçün<br />
Müşfiq mәruzәni mәhz sәnә tapşırıb, sәn Müşfiqin<br />
evindә olmusanmı?" kimi hәdәlәyici suallar onu<br />
sarsıdır, sakit hәyatını pozurdu. Hәmin günlәrdә<br />
ümumiyyәtlә, institutda gәrgin vәziyyәt yaran -<br />
mışdı. İnstitutun partiya tәşkilatının katibi ermәni<br />
Budaqov hamıdan şübhәlәnir, hamının üzәrindә<br />
nәzarәt qoyurdu. Birini çağırıb o birinin hәrәkәt -<br />
lәrinә göz olmağı tapşırırdı. Müәllimlәr vә tәlәbә -<br />
lәr içәrisindә bir-birinә inamsızlıq yaranmışdı. Heç<br />
kәs bir-birinә inanmırdı, yalnız institutu bitirәndәn<br />
sonra tәlәbәlәr azad nәfәs ala bilirdilәr.<br />
İnstitut hәyatı gәnc Qılmana mәnfi tәsir<br />
etmişdi, onu çox bәdbinlәşdirmişdi. İkinci Dünya<br />
müharibәsi onu düşgün әhval-ruhiyyәdәn xilas edir.<br />
Xәstәliyinә görә hәrbi xidmәtdәn azad olsa da<br />
1941-ci ildә partiyanın Mәrkәzi Komitәsi tәrәfin -<br />
dәn Cәnub cәbhәsinә hәrbi xidmәtә göndәrilir.<br />
Sovet qoşunları 1941-ci ildә İranı işğal<br />
etdikdәn sonra Azәrbaycandan Güney Azәrbaycana<br />
100 nәfәrәdәk ziyalı göndәrilmişdi. Onların<br />
içәrisindә hәr cür peşәdәn olan adamlar, o cüm -<br />
45
Change language