AC- 1_2_ pp. 53 - 98.pdf

نگاهی به سیر تاریخی شکل گیری مبحث خاص بودگی مردم ژاپنعلیرضا رضائی )*(مقدمهدر حوزه علوم انسانی ژاپن،‏ برای نقد و بررسی فرهنگ مردم ژاپن از بعد انسان شناسی،‏عمدتا دو رویکرد را می توان متصور شد:‏ نخست رویکردی گلی گرا به همه ساکنانخاک ژاپن به دید یک گروه مردمی واحد و سپس رویکردی جزئی نگر گه تالش میکند به بررسی جداگانه حلق و خوی و سنن هر یک از استان ها و مناطق کشور ژاپنبپردازد.بی شک داشتن اطالعات کافی درباره خصایص فرهنگی و ملی یک کشور،‏ پیششرط الزم برای شناخت خصایص جداگانه جماعتی در آن است . در رویکرد نخست میتوان به استناد منابع،‏ آمار و تحقیقات پیشین،‏ شکل کلی خصوصیات فرهنگی آن کشور راترسیم کرد؛ اما رویکرد دوم ناچار خواهیم بود به نشت و برخاست در کنار مردمان منطقهمورد نظر و ثبت دقیق مشاهدات توسط محقق مشغول شویم.‏با در نظر داشتن این موضوع که کشور ژاپن،‏ موقعیت قومی نسبتا یکدستی دارد و همچنیناز آنجاییکه کلیات مفاهیم و مباحث مربوط به قوم شناسی مردمان ژاپن تا حد زیادی درایران ناشناخته مانده،‏ نویسنده در این مقاله رویکرد اول را در پیش گرفته و در صدد آناست که تاریخچه و عوامل دخیل در شکل گیری مبحث قوم شناسی مردمان ژاپن را ارایهدهد.الزم است خاطر نشان شود که هر چند در زبان ژاپنی کلمه معادل قوم شناسی )1 )مین زوکو گاکو)‏‎2‎‏(‏ می باشد،‏ اما باید توجه داشت که در ژاپن این واژه در اکثر مواقعمعادل انسان شناسی فرهنگی )3( است.‏عالقمندی به محوریت ‏»خود«‏ فرهنگیشاید در کمتر جایی در جهان بتوان مردمانی پیدا کرد که همانند مردمان ژاپن عالقه مند بهبحث و تبادل نظر درباره خصوصیات اخالقی و فرهنگی خود باشند . مردمان ژاپن عالقهشدیدی به ثبت و تجزیه و تحلیل خصوصیات اخالقی خود داشته و در واقع ‏،تعداد کتبیکه ژاپنی ها درباره خود نوشته اند بیشتر از کتبی است که خارجی ها درباره آنها نوشتهاند ‏.گواه این ادعا وجود شاخه ای به نام نیهون جین رون )4( در رشته قوم شناسی ژاپنمی باشد.منظور از این واژه ‏»مباحثه یا نظریه پردازی درباره ژاپنی ها«‏ )5( بوده و سعیدارد که مردمان ژاپن را از لحاظ فرهنگی ‏،روانشناسی ‏،زبانی ‏،دینی ‏،قومی و ‏...مورد نقدو بررسی قرار دهد.‏اینکه آیا واقعا مردم و فرهنگ ژاپن خاص هستند یا نه،‏ محور اصلی مبحث قوم شناسیمردمان ژاپن است.‏ البته باید قبول کنیم که عالوه بر خود ژاپنی ها ‏،مردمان کشورهایدیگر نیز عالقه مند به صحبت کردن درباره خصایص ملت ژاپن هستند.اما براستی این65تمایل و عالقه از کجا ناشی می شود؟در پاسخ به این سوال می توان به تفاوت های بارز نحوه رفتار ژاپنی ها چه در سطح فردیو چه در سطح ملی اشاره کرد.‏ برای مثال در سطح فردی،‏ این ذهنیت وجود دارد که ژاپنیها – به دلیل تمایل شدید برای انجام کارها به صورت گروهی - قابلیت انطباق در خارجاز جامعه ژاپن به صورت فردی را ندارند ‏،و یا در سطح ملی همواره از رفتار منفعالنه دولتژاپن در مناقشات سیاسی و اقتصادی بین المللی انتقاد می شود . به موازات اینگونه ذهنیتها،‏ این که ژاپنی ها چگونه توانستند در مدت زمان کوتاهی کشور با خاک یکسان شدهخود در اثر جنگ را از نو ساخته و با پیشی گرفتن از کشورهای آسیایی و آفریقایی خودرا به عنوان ابرقدرت اقتصادی-‏ مخصوصا در زمینه کیفیت-‏ به جهانیان معرفی کنند،‏ هنوزبه صورت یک معما است.‏مسلما این معما تنها یک جواب قطعی نداشته و هر کسی به ظن خود می تواند جوابی برایآن پیدا کند.‏ در واقع ما هنگامی می توانیم درباره خاص بودن یا نبودن ژاپنی ها قضاوتکنیم که خصوصیات سایر ملت ها را نیز در نظر داشته باشیم.‏ از اینرو صحبت کردن دربارهمردمان ژاپن مانند دو روی یک سکه می باشد ؛که در یک طرف آن خصایص ژاپنی هامورد نقد قرار گرفته و در طرف دیگر،‏ به طور غیر مستقیم به خصایص سایر ملل – که درمقایسه با خصایص ژاپنی ها خودنمایی می کند-پرداخته می شود.‏حال این سوال مطرح می شود که از چه دوره ای به ژاپنی ها این احساس دست داد کهشاید خاص باشند و متقابال روند تاریخی واکنش خارجی ها نسبت به قبول یا رد ایناحساس چگونه بوده است . در پاسخ به این سوال الزم است که ما بر روی واژه هویتتمرکز کنیم ‏.چرا که هویت،‏ هنگام رویارویی با یک عنصر بیگانه معنی پیدا می کند ‏،واگر ما این نکته را در نظر داشته باشیم که ژاپن عالوه بر انزوایی که به طور ناخواسته به دلیلشرایط جغرافیای به آن تحمیل شده است ‏،بیش از دو سده نیز بطور خود خواسته درهایکشور را به روی دنیا بست،مسلما پایان این وضعیت را می توان نقطه آغاز رشد و نموهویت ژاپنی در عصر معاصر و متعاقبا دوره شروع مبحث قوم شناسی مردمان ژاپن دانست .در ادامه،‏ سیر تاریخی مبحث قوم شناسی مردمان ژاپن با تقسیم بندی آن به صورت ادواریمورد بررسی قرار می گیرد.‏دوره گشایشدر سال 1633، دولت وقت ژاپن – ادو)‏‎6‎‏(‏ ‏-به بهانه جلوگیری از ترویج دین مسیح توسطمبلغان خارجی ‏،فرمان بستن درهای کشور را صادر کرد.در نتیجه به غیر از مردمان چینو هلند ‏،اجازه تردد به مردمان سایر نقاط دنیا در بنادر ژاپن داده نشده و متعاقبا از مسافرتاتباع ژاپنی به کشورهای دیگر نیز جلوگیری به عمل آمد.‏ این وضعیت تقریبا ‎215‎سال بهطول کشیده و در سال 1853 با ورود ماتیو پری )7( دریادار آمریکایی به بندر اوراگا)8( ‏،درهای ژاپن به روی دنیا باز شد . در نتیجه با قدم نهادن افراد خارجی به خاک ژاپنمساله ‏»هویت ‏»برای ژاپنی ها نمود پیدا کرده و همچنانکه ذکر شد این برهه را نه تنها باید