HARVARD UKRAINIAN STUDIES - See also - Harvard University

IVAN FRANKO AND THEODOR HERZL 235Naopowiadał mi tyle, że poznać pana osobiście stało się moim najgorętszymżyczeniem.Tu muszę zauważyć, że poznawszy się z Kraussem, na jego własną prośbębyłem u niego z Franką już w grudniu 1892 r. I już wówczas była tam mowatakże o Herzlu. Szczegółów jej dzisiaj sobie dobrze nie przypominam, tojedno pamiętam, że wątkiem była idea sprecyzowana przez Herzla cztery latapóźniej w monumentalnym dziele jego p. t. Judenstaat. Ona też stała siętematem pierwszej rozmovy Franki z Herzlem . . .— Bardzo mi się podoba pańska idea odbudowania państwa żydowskiego,odezwał się Franko. — Bardzo mię zainteresowała, ponieważ jestjakby siostrą rodzoną naszej ukraińskiej idei odbudowania państwaukraińskiego. Ale czy jedna jak i druga są dzisiaj ziszczalne?— Czemuby nie miały być? — odpowiedział Herzl. — Wszystko możemieć miejsce na świecie, co się tylko zmieści w ludzkiej głowie.— W rozumnej głowie! — dodał Franko.— Tak jest, w rozumnej głowie, bo o takiej tylko warto mówić ludziom,którzy chcą uchodzić za rozumnych, mówił dalej Herzl.W głowie rozumnej czy rozsądnej zrodzona chocażby najszczytniejsza ideabędzie ziszczalna, jak tylko wznieci zapał w najszerszych masach narodu iwydźwignie z łona ich obrońców swoich gotowych chociażby na męczeństwo. . . Mojżeszowie nie rodzą się co dnia, to prawda; oni się kształtują poduciskiem zewnętrznym ... A ten ucisk zewnętrzny u nas jest dziesięćkroćwiększy niż u was. Jeśli wy kiedyś go tak odczujecie jak my, to i u waszaczną się oglądać za swoim Mojżeszem i pewnie znajdą go, chociaż dzisiajmoże jeszcze by go ukamieniowali. Zresztą czas wszystko może przyspieszyć.— Tu przyznaję panu zupełną rację, — zgodził sie po krótkim milczeniuFranko i uścisnął Herzlowi serdecznie rękę.Co myślał sobie Herzl, mówiąc, że czas wszystko może przyspieszyć, ztego nie zdawałem sobie sprawy; później Franko powiedział mi, że toprzyspieszyć może zmiana konstelacji politycznej w Europie. Skutkówwielkiej wojny on jeszcze nie przewidywał, bo i samej wojny się nie spodziewał.Niestety w notatkach moich z tych dawnych czasów nie znalazłem więcejwzmianek o stosunku Franki do Herzla. To tylko dodać mogę, że Herzl, ilerazy z nim spotkałem się, zawsze zapytywał mię, czem się Franko zajmuje.Informując go o dawniejszych pracach Franki z zakresu kwestii semickiej,mogłem podawać mu tylko wiadomości powierzchowne. Teraz, kiedy wKijowie prof. P. Kudrjawcew dał nam specjalne studium na ten temat, 7 mogłobyono wyglądać inaczej. Ale nawet tak sumiennemu badaczowi, jakimokazał się prof. Kudrjawcew przyśnić się nie mogło, że pomysł najwybitniej-7Śćurat has in mind Kudrjavcev's study cited above, in fn. 1. However, theauthor had no knowledge as yet about Franko's acquaintance with Herzl.