<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५९ म अंक ०१ जून २०१० (वषर् ३ मास ३० अंक ५९)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्साडी कोना लेब? नि<strong>ह</strong> लेब तँ लोक की क<strong>ह</strong>त? ति<strong>ह</strong> काल दि<strong>ह</strong>ना <strong>ह</strong>ाथक टाड़◌ा छुिट गेल। फुिट गेल।झ ुटका-झ ुटाक भऽ गेल। मुदा पि<strong>ह</strong> साडी ससािर कऽ माथपर लेलौ ं। एक गोरेकेँ पाएरमे झ ुटकाक कान गिरगेलै। ओ िभे िखिसआइत क<strong>ह</strong>लक- “ऐ<strong>ह</strong>ेन ढ<strong>ह</strong>लेल छ<strong>ह</strong> ते मेला-ठेला िकअए अवै छ<strong>ह</strong>?” मुदा अपन <strong>ह</strong>ारलर<strong>ह</strong>ी, िकछु नि<strong>ह</strong> क<strong>ह</strong>िलयै। चुपे-चाप रेड़◌ासँ ब<strong>ह</strong>रेलौ ं। बा<strong>ह</strong>र अिबते आिख ँ उठा कऽ तकल<strong>ह</strong>ु ँ िक <strong>दे</strong>खल<strong>ह</strong>ु ँ जेउरसँ दिछन मुँ<strong>ह</strong>े एकटा झ ुनझ ुनाबला अबैए। रा कातमे ठाढ भऽ ि<strong>ह</strong>या-ि<strong>ह</strong>या <strong>दे</strong>खए लगलौ ं िक पाछु-पाछुि<strong>ह</strong>नको-रघ ुनन बाकेँ <strong>दे</strong>खिलएिन। <strong>दे</strong><strong>ह</strong>ो <strong>ह</strong>ुके र<strong>ह</strong>ए। खाली एेटा <strong>ह</strong>ाथ बरदाएल र<strong>ह</strong>ए। दौिड कऽ जा बाि<strong>ह</strong>ँपकिड कात केिलएिन। फेिर जखन पोखिरक म<strong>ह</strong>ारपर एलौ ं तँ ककरो नि<strong>ह</strong> <strong>दे</strong>िखिलयै। सभ चिल गेल र<strong>ह</strong>ए।आ-आ गामक याी घरमुँ<strong>ह</strong>ा भऽ गेल र<strong>ह</strong>ए। <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ु ँ ओ<strong>ह</strong>ी लाटमे <strong>िव</strong>दा भऽ गेलौ ं। मुी दैत शीलापुछलकिन- “तमसाएलमे फितयो केलिखन?”े<strong>ह</strong>सँ भरल दादीक मुँ<strong>ह</strong>सँ िनकललिन- “राम-राम। अबोध बाकेँ िकअए िकछु कि<strong>ह</strong>ितएिन। अबोध बाकेँ तँब ुझा कऽ क<strong>ह</strong>बै आिक मािर कऽ। मारलासँ बा <strong>ह</strong>े<strong>ह</strong> भऽ जाइ छै िक ? <strong>ह</strong>ँ ते क<strong>ह</strong>ै छलौ ं , गामपरएलौ ं तँ काकीकेँ क<strong>ह</strong>िलएिन जे ऐ<strong>ह</strong>न-ऐ<strong>ह</strong>न ख ुरलुी बेदरा से को मेला-ठेला जाय। काकी अकचका कऽपुछलिन तँ सभ खेर<strong>ह</strong>ा क<strong>ह</strong>िलएिन। उमेरक अर रि<strong>ह</strong>तौ चौल करबे करैत छिलएिन। जूरशीतलमे अछीनजलसँअसीरवाद दइते छिलएिन। फगुआमे र ंग-र ंग खेलवो करै छलौ ं। (सुभा िदिश <strong>दे</strong>िख) ब<strong>ह</strong>ीिन, अ<strong>ह</strong>ा ँक मािलकसँके उमेरमे <strong>ह</strong>मर मािलक संग छोडलिन। करीब सािठ बरीससँ उपरे भेिल <strong>ह</strong>एत। अ<strong>ह</strong>ा ँ तँ एक बएसपर आिबगेल छी। भगवान को चीजक पिरवारसँ समाज धिर, कमी <strong>दे</strong> छिथ जे सोग-पीड़◌ा करब। दिनया ु ँ फुलवारीिछअए। एक अबैत अिछ एक जाइत अिछ। जि<strong>ह</strong>ना सालो भिर एकटा (जड-चेतन) ज लैत अिछ, एकटाज ुआनीक आन लैत अिछ आ एकटा पािक कऽ सुखैत अिछ। ति<strong>ह</strong>ना तँ मोक <strong>ह</strong>ोइत अिछ। त<strong>ह</strong>ूमेभगवानक फुलवारीक अजीव गित छिन। <strong>ह</strong>ुनका फुलवारीमे सालक कोन, मासक कोन, िदनक कोन जे छ-छनएकटा अबैत अिछ तँ दोसर जाइत अिछ। <strong>ह</strong>म अ<strong>ह</strong>ा ँ म छी। असकर म रि<strong>ह</strong>तो सामािजक से<strong>ह</strong>ो अिछ।मुदा पि<strong>ह</strong> म छी तखन िकछु आर। मकेँ म ा करब मुख काज छी। जख मकेँ मा भऽ जाइत तख ओ दिनया ु ँकेँ िचए-जानए लगैत। अपन पिरवारसँ समाज (म-मा) धिरक संब ंधािपत कऽ लैत अिछ। जि<strong>ह</strong>सँ संब ंधक अप अपन दािय िनमा<strong>ह</strong>ए लगैत अिछ। ओना बा-रघ ुनन <strong>ह</strong>मराआग ूमे बे छिथ। भले<strong>ह</strong>ी ं सामािजक संब ंधमे भाए-भौजीक संब ंध अिछ। मुदा भगवान अिचत केलिन। उिचत ई<strong>ह</strong>ोएत जे पि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>मरा लऽ चिलतिथ। ई <strong>िव</strong>चार मनमे अिबते द ुन ू आिख ँ ढबढबा गेलिन।बचन, ू चंचल, झोली, बौकू आ बत<strong>ह</strong>ू, <strong>दे</strong><strong>ह</strong>क कपड़◌ा उतािड खाली <strong>दे</strong><strong>ह</strong>पर तौनी आ डा ँडमे धोतीप<strong>ह</strong>ीर कापर कुड<strong>ह</strong>िर प<strong>ह</strong>ु ँचल। अंगनासँ दरवा धिर जिनजाित, पुख आ बा सभसँ भरल लोकक भीिड<strong>दे</strong>िख <strong>दे</strong>वननक मन उडैत र<strong>ह</strong>िन। अंगनासँ दरवा धिर िपताक <strong>ह</strong>ँसैत आा <strong>दे</strong>खिथ। <strong>िव</strong>सिर गेला<strong>ह</strong> अपनिजनगी। मनमे <strong>ह</strong>ुअए लगलिन जे िब क<strong>ह</strong>न<strong>ह</strong>ँ ु समाज कोना अन काज ब ुझैत छिथ। ऐ<strong>ह</strong>न काज समाजक केबलम ृुए समए नि<strong>ह</strong>, बेटा-बेटीक िबआ<strong>ह</strong>क संग अको समए <strong>ह</strong>ा◌ेइत अिछ। संग िमिल <strong>ह</strong>ँसी, संग िमिल कानी, संग िमिलगाबी आ संग िमिल नाची, तँ एि<strong>ह</strong>सँ सुर की <strong>ह</strong>ोइत अिछ। सुख ककरा क<strong>ह</strong>बै? जि<strong>ह</strong> सुख लेल लोक नीचसँ नीचकाज करैत अिछ मुदा, पािब नि<strong>ह</strong> पबैत अिछ।एक िछा धोती पि<strong>ह</strong>र ीका प<strong>ह</strong>ु ँचला<strong>ह</strong>। ीका मध ुवनी कोटसँ र् बड़◌ाबाव ूक पदसँ सेवािनव ृत भेिलछला<strong>ह</strong>। मुँ<strong>ह</strong> िना ँ के सोझे आ ंगन प<strong>ह</strong>ँच ु ओ पएर छुिब गोड लािग एकट ंगा दऽ ठोर पटपटबैत फुसुर-फुसुरक<strong>ह</strong>ए लगलिखन- “काका, अ<strong>ह</strong>ा ँ परसा<strong>दे</strong> िजनगी भिर कुरसीपर वैिस सेवा िनव ृत भेल<strong>ह</strong>ु ँ। जि<strong>ह</strong>सँ जि<strong>ह</strong>ना िजनगीचैनसँ िबतेल<strong>ह</strong>ु ँ ति<strong>ह</strong>ना अिगला शेष िजनगी से<strong>ह</strong>ो िबताएव।” सुभा िदिश <strong>दे</strong>िख बजला<strong>ह</strong>- “काकी, <strong>ह</strong>म<strong>ह</strong>ूँ अ<strong>ह</strong>ीसमाजक बेटा छी। जि<strong>ह</strong>ना अ<strong>ह</strong>ा ँ <strong>दे</strong>वकेँ ब ुझैत िछअिन ति<strong>ह</strong>ना ब ुझब।”ीकाक बात सुिन सुभोकेँ मन पडलिन। मनमे उठलिन जे <strong>दे</strong>िखयौ कौुका छौ ँड़◌ा ब ूढ भऽ गेल। ब ूढ़◌ातँ स<strong>ह</strong>जि<strong>ह</strong> झ ुनकुट ब ूढ छला<strong>ह</strong>। <strong>ह</strong>वा-िब<strong>ह</strong>ािडमे टूिट कऽ खसवे किरतिथ। ऐ<strong>ह</strong>न म ृु भगवान सभकेँ <strong>दे</strong>थ ुन।ऐ<strong>ह</strong>न म ृु तँ धरमतमे सभकेँ <strong>ह</strong>ोइत छैक। को िक <strong>ह</strong>मरेटा चूडी फुटल, िसुर ध ुआएत आिक दिनया ु ँमे ब<strong>ह</strong>ुतोकेँ<strong>ह</strong>ोइत अिछ।मिड ू िना ँ के ीका अंगनासँ िनकिल दरवापर आिब <strong>दे</strong>वननक बगलमे चुपचाप बैिस गेला<strong>ह</strong>।िकछु बजैक सा<strong>ह</strong>से नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइत र<strong>ह</strong>िन। जना जीामे थरथरी आिब गेल र<strong>ह</strong>िन। सा<strong>ह</strong>स बटोिर, आिख ँ उठा,<strong>दे</strong>वननकेँ क<strong>ह</strong>लिखन- “बाउ <strong>दे</strong>व, ओना अ<strong>ह</strong>ा ँ बा छी मुदा, <strong>ह</strong>मरासँ सभ तर<strong>ह</strong>ेँ उपर छी। अपन बात क<strong>ह</strong>ै छी।18
<strong>िव</strong> <strong>दे</strong> <strong>ह</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>Videha</strong> <strong>িবেদহ</strong> <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक ई पिका <strong>Videha</strong> Ist Maithili Fortnightly e Magazine <strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong> थम मैिथली पािक्षक '<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>''<strong>िव</strong><strong>दे</strong><strong>ह</strong>' ५९ म अंक ०१ जून २०१० (वषर् ३ मास ३० अंक ५९)http://www.videha.co.in/ मानुषीिम<strong>ह</strong> संस्कृ ताम्अख ुनका जेका ँ पि<strong>ह</strong> घरक िित नि<strong>ह</strong> र<strong>ह</strong>ाए। बाब ू बड मे<strong>ह</strong>नती र<strong>ह</strong>िथ। जि<strong>ह</strong>ना मक िकरदानी ति<strong>ह</strong>ना दैवीएकोप से<strong>ह</strong>ो सिदकाल चिलते र<strong>ह</strong>ए। एक िदिश बइमानी-श ैतानी तँ दोसर िदिश पािन-िब<strong>ह</strong>ािड भूमकम, रौदी,शीतल<strong>ह</strong>री <strong>ह</strong>ोइते र<strong>ह</strong>ए। तइपर सँ रोग-ािध से<strong>ह</strong>ो चिलते र<strong>ह</strong>ए। जखन टे परीक्षा दऽ पास केलौ ं तँफाम र् भरैक समए आएल। बाब ू अक र<strong>ह</strong>िथ। कालाजार भऽ गेल र<strong>ह</strong>िन। (कालार सुिन <strong>दे</strong>वननक मनमेएलिन जे सचमुच अपना इलाकामे कालार अख ुनका केरसँ कम नि<strong>ह</strong> छल) िदनािदन <strong>दे</strong><strong>ह</strong> <strong>ह</strong><strong>ह</strong>डले जाइत र<strong>ह</strong>िन।गुणाकरपुरसँ <strong>ह</strong>ाथीक िली आिन-आिन िदअिन। बे र<strong>ह</strong>ी तेँ ब ुझवो कम किरयै। माए जे क<strong>ह</strong>ए से कऽ िदअए।फारम भरैले पैआ माएसँ म ंगैक सा<strong>ह</strong>से <strong>ह</strong>ुअए। भिर िदन तंग-तंग <strong>दे</strong>िखएिन। दोसर-दोसर <strong>िव</strong>ाथीर् सभफारम भिर लेलक। <strong>ह</strong>मरा मनमे <strong>िव</strong>िच उथल-पुथल <strong>ह</strong>ोइत। अंितम तारीख अबैत-अबैत आशा टूिट गेल।जेना <strong>िव</strong>पि कपारपर आिब गेल <strong>ह</strong>ुअए ति<strong>ह</strong>ना बिझ ु पडए। दिनया ु ँक र ंग बेद-र ंग लागए लगल। अंितम िदनकचािर बजे, <strong>ह</strong>ेडमार स<strong>ह</strong>ाएव एकटा <strong>िव</strong>ाथीर् िदअए समाद <strong>दे</strong>लिन जे “काि धिर <strong>ह</strong>मरा लग फारम र<strong>ह</strong>त तेँ तू ँआिब कऽ फारम भिर लाए। कौुका बाद भरब किठन भऽ जेत<strong>ह</strong>।?” को काज नीक लगे आ खेनाइ-पीनाइ। मनमे आएल एक बेिर रघ ुनन काकेँ कि<strong>ह</strong>एिन आिब कऽ सभ बात क<strong>ह</strong>िलएिन। पुछलिन-“कि<strong>ह</strong>या धिर काज छ<strong>ह</strong>?”क<strong>ह</strong>िलएिन- “आइ तँ आिखरी तारीक छी मुदा, <strong>ह</strong>ेड माैव एते दया केलिन जे काि धिर समए <strong>दे</strong>लिन।दरबेपर सँ काकीकेँ बामे सँ पैआ अबैले क<strong>ह</strong>लिखन। जि<strong>ह</strong>ना बाबला पैकार <strong>दे</strong> र<strong>ह</strong>िन, ति<strong>ह</strong>ना आिनकऽ आग ूमे रिख काकी क<strong>ह</strong>लकिन- “घरमे एोटा चाउर नि<strong>ह</strong> अिछ....। जि<strong>ह</strong>ना काकी क<strong>ह</strong>लिखन ति<strong>ह</strong>ना का उर<strong>दे</strong>लिख न- “एक-द ू सा ँझ भुखलो रि<strong>ह</strong> जाएब। मुदा एक िजनगीक अिछ। तेँ ऐ<strong>ह</strong> सभ काजकेँ लोकधरम ब ुझैए।” रौिदया<strong>ह</strong> समए र<strong>ह</strong>ए। जि<strong>ह</strong>सँ गामक लोक िकयो मड़◌ूआ रोटी, तँ िकयो कोटाक जरक रोटी,िकयो अुआ तँ िकयो खेसारीक उसना खाए। से<strong>ह</strong>ो सभकेँ भिर पेट नि<strong>ह</strong> <strong>ह</strong>ोइ। कते गोटेकेँ तँ सा ँझक-सा ँझ चुि नि<strong>ह</strong> चढैत र<strong>ह</strong>ए। क<strong>ह</strong>ैत-क<strong>ह</strong>ैत ीकाक आिखमे ँ र टघरए लगलिन। जते द ुखक ताप ीकाकआिखसँ ँ टघिर-टघिर िना ँ खसैत तते <strong>दे</strong>वनन ्दनकेँ धरतीसँ उठैत <strong>ह</strong>वासँ दय शीतल <strong>ह</strong>ुअए लगलिन। पुछलिखन-“अखन पिरवारक की िित अिछ?”धोती खँटसँ ू आिख ँ पोछैत क<strong>ह</strong>लिखन- “बाउ, बड सुखसँ जीवैत छी। द ुन ू भा ँइ बी.ए. पास कऽ करी करैए।जेठका <strong>ह</strong>ाई ूलमे अिछ आ छोटका ब्लौकमे। शिनए-शिन द ुन ू भा ँइ अबैए आ सोमकेँ सबेरे खा-पी कऽ चिलजाइए। द ुन ू पुतो<strong>ह</strong>ूओ आ पा ँचो-पोतीसँ घर भरल अिछ। अप पेशन भेिटते अिछ। भगवान बेटी नि<strong>ह</strong><strong>दे</strong>लिन। मुदा तइओ द ुन ू बेटाकेँ पढ़◌ा, र<strong>ह</strong>ैले छ<strong>ह</strong> कोठरीक माकन आ तीिन बीघा खेत कीिनल<strong>ह</strong>ु ँ। चौमासमे एकटाकल गरा <strong>दे</strong> िछयै, जि<strong>ह</strong>सँ तीमन-तरकारी की नि<strong>ह</strong> पडैत अिछ। बाकी खेत बटाइ लगा <strong>दे</strong> िछयै। भिरिदन अनमेनामे लगले र<strong>ह</strong>ै छी। कख ई नि<strong>ह</strong> बिझ ु पडैए जे समए कोना काटब। एते िदन तँ ऑिफसेकफाइल उघलौ ं मुदा, आब द ू घ ंटा कऽ रामाएण, म<strong>ह</strong>ाभारत पढै छी। ति<strong>ह</strong> लागल बे सभकेँ अप पढ़◌ा दइिछयै आ गोटे-गोटे िखा रामाइ-म<strong>ह</strong>ाभारतसँ सुना दइ िछयै। सालमे एक बेिर मि<strong>ह</strong>ना भिरक ि<strong>ह</strong>सावसँ<strong>दे</strong>शाटन से<strong>ह</strong>ो कऽ लैत छी। जि<strong>ह</strong>सँ तीथाट र् भऽ जाइत अिछ। अप तँ ब<strong>ह</strong>ुत नि<strong>ह</strong>ये अिछ मुदा, काबतौल बातकेँ अख कान धे छी जे अपनासँ िना ँक जँ िकयो िकछु म ंगै अबैत तँ नि<strong>ह</strong> पान तँ पानक डं िटयोलऽ जर सेवा करै िछयै। मनमे कख को िचा नइ र<strong>ह</strong>ैए।”ति<strong>ह</strong> बीच िकसुनलाल साबेक जिट ु खोिल िभजौ आिब दलानक आग ूमे वैिस खरडै लगल। कापर कुड<strong>ह</strong>िर सोधन आिब किरयाकाकाकेँ पुछलकिन- “भैया, बा ँस कटवै।”“के सभ जाइ छ<strong>ह</strong>?”“कएक टा कटबै?”“रौ बिडबक, ु इ<strong>ह</strong>ो पुछैक ग छी। ख ूब नमगर-चौडगर चचडी बनवैक अिछ। कोन चीजक कमी भैयाकेँछि जे मचोिड-सचोिड कऽ घरसँ ब<strong>ह</strong>ार करबिन। कमसँ कम तँ चािरटा बा ँस आन<strong>ह</strong>। द ूटा मुठवा ँसी आ द ूटािछपगर लऽ आन<strong>ह</strong>।”“कोन बीटमे कटबै?”19