Selef ilik

İslam düşünce tarihinde Selefiye adı geçmişte
ve günümüzde kullanılmakla beraber, aslında
bu isimde muayyen bir mezhep yoktur. Nasıl
ki re’yciler adında muayyen bir mezhep olmayıp,
re’yci mezhepler varsa, Selefçilik de, bir mezhepten
daha genel olarak bir yöntem, yaklaşım tarzı ve anlayıştır.
Selefiye, Kur’an ve hadisle birlikte, sahabe,
tâbiîn ve tebe-i tâbiîn nesillerinin söz ve davranışlarını
kudsiyet mertebesinde benimseyen; nassı ve
nakli dinî bir dokunulmazlık seviyesine yükseltip
mutlak surette hâkim sayan, nassa itiraz ve muhalefet
etmeyi, tenkit ve te’vîl yapmayı kesinlikle kabul
etmeyen ve hadisi merkeze alan bir anlayıştır.
Selefcilik yapan anlayışın, nasların zahirine (görünürdeki
anlamına) aşırı bir şekilde tutunmaları,
onları teşbîh cihetine taşımıştır. Böylece onlar, açıkça
Allah’a cisim isnat etme ve mutlak tenzîhe delalet
eden ayetlere açıkça muhalefet etme noktasına gelmişlerdir.
Hâlbuki mutlak tenzîhe delalet eden ayetlerin
geldiği yerler, diğerlerine bakarak hem daha
çok, hem de manasını ortaya koymada daha açık
naslardır. Hem daha çok yerde geçmesi, hem delaletçe
daha açık olması sebebiyle, mutlak tenzîhle ilgili
selbi sıfatlara delalet eden ayetlerin tercih edilmesi
ve esas alınmasından asla uzak kalınamaz; diğer az
sayıdaki ayetin zahirine sarılmaktan daha evladır.
İki türlü delilin arasını telif etmek, onların bu yanlış
yorum anlayışından daha iyidir. Selefî anlayış her ne
kadar te’vilden uzak dursa da Ahmed b. Hanbel bile
yerine göre bazı nasları te’vile mecbur kalmıştır.
Selefi anlayış selef uleması arasındaki yaygın anlayış
olsa bile selefin mezhebi diye bir şeyden bahsedilemez
ve asla herhangi bir kişi, herhangi bir fırka
veya mezhep tarafından bir bütün olarak temsîl
olunamaz. Zira bunlar kendilerini takip iddiasıyla
ortaya çıkmış yüzlerce fırkanın aynı anda kökleri
olmaktadır. Bir kişinin veya bir fırkanın kendisini
Selef-i Salihîn’in yegâne takipçisi sayması, diğerlerini
bu yolda görmemesi şeklindeki bir “dini dışlamacılık”
(religious exclusivism) kabul edilemez.
Selef-i Salihîn dediğimiz dönem mezhepsiz dönem
olmaktan ziyade, her bir mezhebin kendilerinden
ilham aldıkları, kendi görüş ve yöntemlerini bir şekilde
içinde buldukları bir döneme, zamansal bir
devreye ve Bûtî’nin ifadesiyle, “İslami mezheb değil
çok bereketli zamansal bir merhaleye,” işaret eder.
Kısacası Hz. Ömer, Hz. Ali ve Abdullah b. Mes’ûd
hepimizin sâlih selefidir, fakat fırka anlamında Selefiliğe
asla sığmayacak kadar cesur ve özgür içtihatlar
yapabilmiş bir seleftir. İmam Muhammed
ibn el-Hanefiyye ve İmam-ı A’zam da aynı şekilde
sâlih bir selef olmakla birlikte bir takım görüşlerinden
hareketle Selefî akıma mensup sayılması doğru
olmaz. Kaldı ki İmam Azam Ebu Hanife’nin selef-i
sâlihliğine hiç de razı olunmamış, hatta kendisi kıyasıya
eleştirilmiştir. O bu ümmetin salih selefidir,
fakat eserci değil reycidir. İmam Muhammed ibn
el-Hanefiyye’ki İslam tarihinde Medine’de ilk ve en
büyük mektebi kurmuş ve biribirine ters birçok fikir
bu mektepten çıkmıştır.
MART 2013 • SAYI 219 • PERSPEKTİF
21