Selef ilik

8 ve 9. yy’larda Mu’tezile’nin
dinî nasları aklın ışığında ve
onun hâkimiyetinde anlama ve
yorumlama girişimleri ve süre
gelen anlayışı sorgulayıp yargılaması
bir tepki olarak selefci
anlayışı doğurmuştur.
lefiyye, özellikle ilahiyata dair manası kapalı (müteşabih)
ayetleri, manası açık (muhkem) ayetler
ışığında açıklamanın Kur’an’a uygun olduğunu
söylemişlerdir. Selef ulemasının çoğunluğunun
yolu, müteşabih ayetlerdeki Allah’ın muradının
zahirinden başka bir şey olduğunu kesin kabul
etmek, sonra da manasını Allah’a havale etmektir.
Tefsirine (te’viline) dalmak caiz değildir. Oysa
kelamcıların genelinin görüşü ise bu tür müteşabihatı
te’vil etmek gerektiği yönündedir.
Selefçiliğin Tarihsel Serüveni
Selefçiliğin doğuşu ya da selef-i sâlihîn dönemindeki
çocuk saflığına dönme arzusunun canlanması,
yaşanan fakat istenmeyen olumsuz durumlarla
yakından ilişkili ve doğru orantılı olagelmiştir.
Selefçilik bir dönem Mu’tezile’nin aşırı akılcılığına
tepki olarak canlanmış, bir dönem Gazali değil fakat
Gazalicilik’in Gazali’yi yanlış anlamasının sonucu
olarak alevlenmiş, -İbn Teymiyye’nin çıkışı
da bu bağlamda ele alınabilir- son dönemlerde de
Batı Emperyalizmi’ne cevap olarak gelişme kaydetmiştir.
Tarihi süreç içerisinde Selefçi çıkışlar
genellikle menfi bir takım siyasî ve askerî olayların
zuhuruyla ilişkili olmuştur. Hangi dönemde ciddi
anlamda benzeri bir sıkıntı yaşansa selefin yoluna
dönelim sesleri yükselmiştir.
8 ve 9. yy’larda Mu’tezile’nin dinî nasları aklın
ışığında ve onun hâkimiyetinde anlama ve yorumlama
girişimleri ve süre gelen anlayışı sorgulayıp
yargılaması bir tepki olarak selefci anlayışı
doğurmuştur. Burada parantez içinde belirtelim
ki, kelime anlamıyla Mu’tezile de Selefçidir. Çünkü
hiçbir Müslüman âlim ya da mezhep kendisini
sahabe ve tabiinden müstağni görmez. Terminolojik
olarak elbette Mu’tezile Selefçi değildir.
Ahmed b. Hanbel ne kadar İslami çaba üzerinde
olduğunu iddia ediyorsa veya Hanbelîler bu iddiadaysa
Vasıl. b. Ata da Mu’tezile de aynı iddiadadır.
Görüş ve metodoloji farkını samimiyet
ve dindarlık farkı gibi lanse etmek yanlıştır. Bu
ümmet Ahmed b. Hanbel’den faydalandığı kadar
Cehm b. Safvan’dan da, Vasıl b. Ata’dan da, Ebû
Abdillah Muhammed b. Kerrâm’dan da faydalanmak
durumundadır.
13 ve 14. yy’larda İslam dünyası, içte bölünmeler
yaşadığı gibi dıştan da ciddi saldırılara maruz kalmıştır.
Başına buyruk ya da başın buyruğuna göstermelik
itaat eden bir sürü küçük devletçik ortaya çıkmış, öte
taraftan Doğu’dan Moğol istilası, Batı’dan Haçlı seferleriyle
ümmetin birliği, daha da önemlisi varlığı çok
ciddi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu
hengâmede herkes ve her grup mevcut bu durumun
sebeplerini aramaya yönelmiştir. Kişiler ve gruplar
birbirini kıyasıya eleştirmeye, itham etmeye daha kötüsü
bir biriyle çatışmaya başlamışlardır.
Zaten mevcut durumda, bilim ve felsefede
geri olma söz konusu olmadığı için mevcut durumun
nedeni olarak böyle bir sebep ileri sürülemezdi.
Yani bilim ve felsefede geriyiz, bu yüzden
bu vahim durumu yaşıyoruz, denemezdi. Sonuç
da tam tersi olmuş, fatura felsefeye ve bilime kesilmiştir.
Bunlar çok da gerekli olmayan ‘‘sükse’’
şeyler olarak algılanmıştır; iman sağlamlığını ve
ümmetin birliğini tehlikeye sokan bir takım lüzumsuz
uğraşılar olduğu düşünülmüştür.
Herhalde İbn Teymiyye’nin selefci çıkışı da,
Gazali’nin Gazali’ye rağmen anlaşılmasına, tarihsel
Gazali’den farklı bir Gazali ortaya koyulmasına
sebep olmuştur. Gazali dindarlığın, ileri
görüşlülüğün, gayretin ve çabanın timsâli, oysa
Gazalicilik tembellik, gericilik ve hurâfeden başka
bir şey değildir. İbn Teymiyye de Selefçilik yapan
diğer birçok âlimde bilerek veya bilmeyerek
Gazaliciliğin inşasında görev almışlardır.
Son yüzyıllarda da, özellikle 18. ve 19. yy’da
Batı’nın islam dünyasını işgal ve kolonize etmesiyle
birlikte tekrar bu türden nev-zuhur selefci
anlayışa sahip çıkışlar görülmüştür.
MART 2013 • SAYI 219 • PERSPEKTİF
23