BERRIA, 2011-03-13 - datu-basea21

2011ko martxoaren 13a, igandea berria 35Kultura ‹ PlazaLiteratura Dezina da, transkulturazioan gertatzendenaren aldean.Mundua kreolizatzen ari da, jatorriezberdineko osagai ezberdinakjartzen ari dira harremanetan,are balio handiagoa hartzendute, eta marko berria osatu, nahasketaberri bat. Karibeko herrietangertatu zen hori, eta gertatzenari da, munduko beste hainbatlekutan. Hortik Karibeko filosofiarengarrantzia. Hartara, Karibea,egun munduan gertatzenari denaren eta bihar gertatukodenaren laborategi ezin interesgarriagoada.Martinikatik ari dela, historiaeta literaturaren arteko harremanazmintzo da Glissant, historiarenberregituraketaz. Idazleakezagutzera eman beharra du historia,kontakizun historikoarengabezia gainditu, memoria, historia,erresistentzia elementu moduanhartu eta erabili. Zeregin horiekematen dizkio idazleari.Horiek horrela, literatura pizgarrida, esploratzaile funtzioa behardu bete, errebelatzailea, memorianhazka egin, historia berrezarri.Eta idazleak historialariizan behar du nolabait, historiaekoizlea, gehi sortzailea, zientziasozialengatik kezkatua, dio Glissantek,errealitatean eragin, partehartu. Martinikatik ari delaahaztu gabe.MundialitateaCesairek Martinikako autonomiarenalde egin zuen bezala, Glissantekindependentzia aldarrikatuzuen irlarentzat hasieretatik.Azkenaldian, baina, mundialitateakontzeptua erabili izan ohi du,mundialitatean sinesten du, mundializazioeta globalizazio salbaiarenkontzeptuen aurrean. Herriakmundializazioaren eta globalizaziomurriztaileen aurkako elkartasuneradaramatzan mugimendugisa defini daiteke mundialitatea.Eta herri horiek independenteizatea, munduaren mugimenduhorietan sartzea izan daiteke, betiere Glissanten aburuz.Herri txikiengan, ordea, sinestendu, mini-nazioetan, balizko federazioetanelkartuak nahi bada,errazkiago egiteko aurre korporazioeta Estatu handiek inposatutakoizugarrizko uniformizazioari.Estatu-nazioak ez du etorkizunik,katastrofeak baino ez ditu eragitenhain dago estuki lotua kapitalismoliberalarekin. Mundua desegin,bai, eta berrantolatzeko kapazizan ez, deskalabruak konpontzeko.Poeta da Glissant, militante antikolonialistaere bai. Militantea,ordea, basa bihur daiteke, krudela.Itsu bilakatzeko arriskua dagoeta barrutik hautsi. Kasu egin diohorri martinikarrak, deformaziohorietatik dator militanteak dogmabat erreparorik gabe besarkatzekobeharra, bere ideologia eraikitzekoa.Militantea izan da Glissant,badaezpada, idazle izatearisekula utzi gabe.Karibetik abiatu den idazlea,beti ere, baina helburutzat mundukobazterrak izan dituena, beraktout-monde deitu hori: oromundu izan eta mundu oro kabitzenden leku nahasi, ez atsegin,mugitu, gaur-gaurko hori.ObraEdouard Glissanten korpus literarioakzortzi nobela, bederatzi poesialiburu, antzerki lan bat eta hamabostsaiakera hartzen ditu berebaitan. Nobelagintzan La Lézardelehen eleberriarekin egin zen ezagun,eta inoiz agertu izan da Nobelsarietarako hautagai zerrendarenbatean. Poesian La Terre inquiètebilduma kaleratu zuen lehenik,Wilfredo Lam Kubako pintorearenlitografiekin; beranduagoerreferentziazko bilduma bat, Laterre le feu l’eau et les vents: une anthologiede la poésie du Toutmonde.Eta saiakeran, aldiz, Lediscours antillaislana da ezagunetakoa,edo azkenaldiko Traité duTout-Monde eta Philosophie de larelation.Glissant hil berri, haren lanaksegida izango duela gauza seguruada. Bizian Glissantekin lanegin eta orain haren oinordetzahartzeko moduan daude, besteakbeste, Raphael Confiant, PatrickChamoiseau edota Jean Bernabe,Eloge de la créolitésaiakeraren egileak.Glissanten teorien jarraitzailefidelak, beste kontu bat daharen mailara iritsiko ote direnedo eskola hutsean geratu. Aipatusaio lanean, Karibeko problematikarihainbat ezaugarri berri gehitzendizkiote, nabarmentzekoenartean, Indiako ozeanoko identitateak,osagai politikoa, kreol hizkuntzarenaldarrikapen militantea.Karibeak laborategi gisa funtzionatzenjarraituko duenarenadierazgarri.HirudiaIban ZalduaIdazlea‘What If…?’Iratxe Retolazak eta LanderGarrok iradoki bezala, super-heroiarenfigurarenatzean beti dago, irakurleenaldetik —eta, ziurrenik, baita egileenaldetik ere— boterearen desioa,norberaren presentea errotikaldatzekoa hain zuzen ere. Horrenatzean literaturaren eta,susmatzen dut, arte askoren motornagusienetako bat dago, «zergertatuko litzateke baldineta…?» galdera alegia. Galderabat, bidenabar, super-heroien komikietanbertan aspaldi dagoenametaliterarioki planteatuta, Marvelargitaletxeko What If…? saileanadibidez, zeinetan garatzenbaita, esaterako, zer gertatuko litzatekeenHeriotz Doktorea, super-bilauaizan beharrean, superheroibihurtu izan balitz, edo zerAmerika Kapitainak AEBko presidentetzarakohautagaia izatekoproposamena onartu izan balu,edo zer super-heroi nagusiak—Spider-man, Lau Izugarriaketab.— ustekabean zonbi bihurtuizan balira... DC Comics lehiakideakere antzeko zerbait eginzuen bere Elseworlds sailean, zeinetan,besteak beste, planteatubaita, Superman: Red Son albumeanhain zuzen, zer gertatukolitzatekeen baldin eta Superman,Estatu Batuetan ez ezik, SobietBatasunean lurreratu eta haziizan balitz…Niri, batzuetan —jar nadin koskabat metaliterarioago—, antzekogalderak etortzen zaizkit bururaeuskal literaturaren ibilbideazhausnartzen hasten naizenean.Zer gertatuko zatekeen, adibidez,Joan Perez Lazarragakoak beretalentu literarioan konfiantzahandiagoa izan balu, eta bere «artzainnobela» hura gehixeago landueta argitara ematea lortu izanbalu? Ze puntutaraino aldatukozukeen halako zerbaitek euskalletren ondorengo historia?Edo zer, Bernat Etxeparek lerrobat ere idatzi izan ez balu? Zer,Arnaud Oihenartek bere arte poetikoaeuskaraz argitaratu izanbalu —hura laguntzeko adibidesorta mardul batekin batera, zeresanik ez—? Zer, era berean, Axularkomentu bateko abadesa izanbalitz? Zer, Juan Antonio MogelenPeru Abarka tokatzen zitzaionunean kaleratu izan balute,hots, XIX. mendearen hasieran,eta ez laurogei urte geroago,hil ondoren eta kasik klandestinoki?Eta, gaur egunera hurbilduz,nola aldatuko zitekeen euskalkultura, Jean Etxepare medikuarenBuruxkak (1910) boikoteatuizan ez balu garaiko mikro-establishmentliterario-eklesiastikoak?—irudipena daukat galderahorrek zeharkatzen duela, inplizituki,Kepa Altonagaren Etxepare,Aldudeko medikua ikerketa-liburuinteresgarria (Euskaltzaindia,2006), eta, esplizituki,ikuspegi zabalago batetik, JurgiKintanaren Urre urdinaren lurrina:euskal idazle galduaren bila(1810-1940) bikaina (Pamiela,2009)—. Zer, Lizardik sare metalikoenfabrikazioari bere indar guztiakeskaini eta bokazio literarioarieutsi izan ez balio? Zer, GabrielAresti hirurogeita hemezortziurte izatera iritsi izan balitz—aurten beteko lituzkeenak—?Zenbateraino izango litzatekeezberdina gaur egungo euskal letrenmundua, Jon Juaristik euskarazidazteari utzi izan ez balio?Zein neurritan, Joseba SarrionandiakMartutenetik ihes eginizan ez balu, eta zer Mikel Antzakklandestinitatera pasatzeko beharrikizan ez balu? Zeinetan,1989ko Narratibako Sari NazionalaJulio Llamazaresen La lluviaamarilla-k edo Juan Jose MillasenEl desorden de tu nombre-keraman izan balute? —azkenekobizpahiru hipotesi horien ingurukoeztabaidarako euskarri ona eskaintzendu, bide batez esanda,Mikel Hernandez AbaituarenAzukre xehea, gatz larria memoria-liburuak(Alberdania, 2010)—.Zeren antza izango luke gureoraingo sistema literarioak baldineta Bost idazle liburuko elkarrizketatuetakobat —gutxienez—emakumea izan balitz? Zerena,Durangoko Liburu etaDisko Azoka, urtero, Gasteiz edoBaiona periferikoetan antolatukobalitz? Zerena, Harkaitz Cano edoIxiar Rozas balira beren belaunaldiliterarioaren erakusleihoa Espainian—eta, ondorioz, nazioartean—,Unai Elorriaga edo KirmenUribe beharrean?Bertigoa ematen du pentsatzeakzenbat alda zitezkeen kontuak,euskal literaturan, gauzakbeste modu batean gertatu izanbalira. Gutxi edo ia ezer aldatukoez liratekeela susmatzeak bezainbestekobertigoa, kasik.