14 HistoriaIgandea •<strong>2011</strong>ko martxoaren <strong>13</strong>aKondairarenmugetanAdulterioaEuskalHerrianEz omen du hitzberezirik euskaraz.Aspaldiko hiztegiekhainbat aukeraeman arren, gauregungoek bakarriklatinetik datorrenaaipatzen dute:‘adulterio’. Horrekez du esan nahihitzaren atzeandagoena,ezkondutakobikoteen tratutikkanpoko sexuharremanak,Euskal Herrianizaten ez zenik.‘Adulterium’Iñaki EgañaInkisizioa tarteanzeneanD1569an Cascantekoemakume batek etanotarioak ezkon-harremanetatikkanpo izan zituztentratuak agerian gelditu ziren.Maitaleentzat zoritxarrean,emakumearen senarra,adarrak hazi zitzaizkiona,inkisidorea zen: SebastianArenzano. Botere handikoa.Beraz, irain publiko izugarriazen harentzat. Zigorrarentamainakoa. Inkisizioa berehalasartu zen auzian, etabost pertsona atxilotzekoagindu zuen. Bata notarioa,Manuel Bedoia, eta harenlau lagun. Salaketa potoloazen: bahiketa eta adulterioa.Bedoiari jarritako zigorrabeldurgarria izan zen: hamabiurtez galeretara; heriotzazigorra, alegia. Hainbestedenbora galeretan egonondoren, inor ez zen bizirikirten. Horren bi lagun espetxerabidali zituen epaileak,eta beste bati isuna jarrizion.Ez omen du hitz berezirikeuskaraz. Aspaldikohiztegiek hainbataukera eman arren,gaur egungoek bakarriklatinetik datorrena aipatzendute: adulterio. Horrek ez du esannahi hitzaren atzean dagoena, ezkondutakobikoteen tratutik kanpokosexu harremanak, EuskalHerrian izaten ez zenik. Herri erlijiosoaizan gara, baina ez hainbesterako.Hala eta guztiz ere, zintzoenitxura eman dute mugaren bestealdekoek, Iparraldeko gure aberkideek.Albert Tessier izenekoidazle batek, Frantziako Iraultzarenaurreko Euskal Herriko emakumeariburuz 1918an kaleratutakolan batean, zera zion: «Lapurdikoeta Zuberoako arauetanez da adulterioaren aukeran erreparatzen.Valmar jaunarentzat,adulterioa txarkeria nazkagarriada eta euskarak berak ez du hiztegianaipatu ere egiten».Ez dut uste horrela izan zenik.Lapurdiko piratak eta Zuberoakoartzainak ezin ziren hain jainkotiarrakizan. Egia esan, aldez aurretikez nekienez Tessier horinor zen, entziklopedia batzuetarajo dut nire ezjakintasuna desagertzeko.Haren tesia irakurri ondorennire gogoeta konfirmatu eginda: Tessier apaiza zen, orain dela35 urte hil zen, eta Kanadan bizizen, ipar polotik gertu, hotzarenartean.Bistan da adulterioa izan bazelakostaldean, kronikariek kontrakoaesan arren. Baionako aspaldikoGaizkileen Pleguarenarabera, adulterioan harrapatutakobizilagunek herriko kaleetanzehar biluzik ibilaldi luze bategin behar izaten zuten. Ezer berririkez. Lotsa pixka bat, kasu batzuetan,eta kito. Zer-nolako jarreraagertuko zuten ozeano guztietakoitsaslapur trebeenak? Ez dutuste lotsa handirik izango zutenik.Beste puntan, Bizkaiko bizilagunakegon zitezkeen. Adulteriosalaketak oso zabalduta omenzeuden, eta, horren ondorioz, BizkaikoForuen atal batean horretazaritu ziren. Laugarren legearen35. atalean, adulterioarenlekukotasunaz hitz egiten zen.Ohikoa zenez, salatzailearen aldeedo aurka aurkezten ziren lekukoak.Diruaren truke adierazpenakera batekoak edo bestekoakizan zitezkeen. Zigorra ez zenberezia izaten. Bekatua eginondoren, sei hilabetean adulterioaerrepikatu gabe egotea nahikoazen barkamen administratiboalortzeko.Bilboko Teresa Urkiagarenepaiketa gaur egun errepikatukobalitz, denon arreta jasoko luke.Senarrak salatu zuen emaztea,1488an, desleiala zela leporatuz.Senarrarekin desleiala; FernandoUlibarri maitalearekin, ordea,oso leiala. Epaiketan Teresak erabilitakotaktikak, defentsa bainogehiago, erasoa ematen zuen.Hark onartu zuen senarrak bazekielasei urte baino lehenagotik«fornikatzen» zuela hiru edo laumaitalerekin, eta ez bereziki aipatutakoUlibarri horrekin.Nafarroan ere, oso zabaldutaomen zegoen adulterioa. TuterakoForuan aipatzen zen, eta bertanesan ere egiten zen senar batekemaztea besteren batekin larruajotzen harrapatzen bazuenaukera zuela maitaleak hiltzeko.«Biak» izan behar ziren. Gizonahilez gero, Tuterako legea oso zehatzazen: senarrari hilketa leporatuziezaioketen eta epaitu.Oihartzun handiko kasu askorenartean Luis Hutinena aipadaiteke. Nafarroako erregea izanzen, <strong>13</strong>05etik <strong>13</strong>16ra. Haren emazteBorgoinako Margaritak maitaleakomen zituen. Eta erregeak,emazteak fideltasuna ez ziola gordetzenjakin ondoren, emazteaatxilotzeko agindua zabalduMax Beckmannek adulterioari buruz egindako artelana. <strong>BERRIA</strong>Bizkaian adulteriokasuak zabalduta omenzeuden, eta foruetan ereaipatzen ziren<strong>13</strong>56an, sutan errezuten musulman batTuteran, kristau batekinadulterioa egiteagatikzuen. Behin preso hartuta, heriotzazigorra ezarri zion senarrak,erregeak. Eta presondegian bertanhil zuten Margarita, eskuzapibatekin itoz.Garai horretako Nafarroa osobortitza zen bikotearen legea betetzenez zutenekin. Juduen, kristaueneta musulmanen arteko harremanakbekatuak ziren, eta legezdebekatuak ere egon ziren.<strong>13</strong>56an, esaterako, sutan erre zutenmusulman bat Tuteran, kristauemakume batekin adulterioaegin ondoren. <strong>13</strong>73an, Tuteranbertan, emakume kristau bat errezuten judu batekin larrua jo zuelako.Arabako legea ere ez zen makala.1500ean Gasteizko alkateakMarina Gamiz eta Juan Arduzakondenatu zituen, adulteroakomen zirelako. Salaketa emakumearensenarrak jarri zuen, JuanGaonak. Eta, sententziaren arabera,maitaleen ondare guztiasenarrak jasoko zuen. Gamiz etaArduza lotu egin zituzten Gasteizkoplazako pikotan, azokaegun batez, eta, ohi zen bezala,senarrak aukeratu zuen zigorra.Gipuzkoako epaileak askozapalagoak izan ziren, Tolosakoabehintzat bai. 1494an, esaterako,Migel Aziondok emaztea salatuzuen: Catalina Irazusta. Senarrarenaburuz, Catalinak maitale batzuen, Migel Berastegi izenekoa.Catalina errugabetzat jo zuenepaileak eta aske utzi zuen. Halaeta guztiz ere, epaileak Catalinaeta Berastegiren arteko harremanak,badaezpada ere, debekatuegin zituen. Ezin ziren Tolosakoeremuan elkarrekin egon, elizanizan ezik. Epaileak ez dira tontoaketa badakite eliza ez dela laztantzekotokia.
<strong>2011</strong>ko martxoaren <strong>13</strong>a • IgandeaIritzia 15Txapela kentzekoaTxapel oker-okerrakObsesio identitariorik ez duen eta herritarren egiazkoarazoak konpontzeko lan egiten duen Eusko Jaurlaritzarenbeste neurri eraginkor bat: miseria tasa Hego EuskalHerrian Europako Batasuneko batez bestekoa baino handiagoadela jakin dugun aste honetan bertan, <strong>13</strong>9.200 eurogastatu ditu ertzainen betiko txapelak erretiratu eta txanoberriak erosteko. Txapela kentzekoa, zentzu literalzein figuratuan. Akabo Polizia euskalautonomiaerkidegotarrarenzantzu estetiko etnizistak. Aurrerantzean, itxuranormalizatua izanen dute, unibertsala. Niri kapelabeltz hexagonal berrien diseinua hain justu unibertsoarekinhertsikiegi loturikoa begitantzen zait; izan ere, StarWars pelikula sortako Darth Vader pertsonaia dakarkitgogora. Zaldieroak dio baieztapen hori sakrilegio estetikoadela; izan ere, bere diseinatzaile grafiko iritzi jantziarenarabera, Star Warseko pertsonaia guztiak ikaragarriongi diseinaturik daude, eta ertzainen kapela berriak, aldiz,ikaragarri gaizki. Bere idurikoz, kapelok oso itxurazaharkitua dute, II. Mundu Gerra garaiko Poloniako Poliziarenakdirudite. Zertaz ari garen jabeturik, Txikiteroaohi baino luzeago baina beti bezain sakon mintzatu zaigu:«Biok zuzen zabiltzate, eta biok oker. Zaldieroak dioen bezala,bistakoa da kapelok II. Mundu Gerra garaiko Poliziabaten txanoetan inspiraturik daudela, baina ez da Poloniakoabaizik eta Espainiakoa, Guardia Zibila. Kapelabeltz hexagonal berriak trikornio osatuak dira, trikornioabider bi. Aurretik ikusita, trikornio biseradunak dirudite.Txapel oker-okerrak. Beraz, Juan Kruzek dioen bezala,Star Warsekin lot ditzakegu, baina ez antza estetikoarengatikbaizik eta erraz irudika dezakegulako Guardia Zibilarentrikornioa Ertzaintzaren txanoari esaten, Darth VaderrekAnakin Skywalkerri nola, 'Zure aita naiz'».Kantatzen duen Espainia ez da inoiz hilkoHexagonoez ari garela, ezin aipatzeke utzi Hexagonoak,hau da, Frantziako Errepublikak, korsikeraz abestenduen korsikarra bidaliko duela ordezkari moduan Eurovisionera,Amaury Vassili hain zuzen ere. To eta no. SerioDemoniok jakin ahal izan duenez, hori ikusita EspainiakoGobernua serio aztertzen ari da baten batek Twitterrentxantxetan proposaturiko baldintza Sortu legezkoaizan dadin: Fermin Muguruza izan dadila Espainiarenordezkaria Eurovisionen. Izan ere, bistan da Sortuk kaleerasoak eta Patxi Lopezen aurkako balizko atentatuaerrefusatu eta gero, alderdi sortu berria legez kanpo uztekoargudiorik gabe geratzen ari direla. Hain justu Sortukbaldintza berri hori ere betetzerik eduki ez dezan, Rubalcabaministroak urratsa ongi kalkulatu nahi du publikokiezagutarazi aurretik. Hiru segurtasun neurri prestatzenari da, abeslari irundarraren ezetza ziurtatze aldera:1) Muguruzak derrigorrez jantzi behar izatea RamonGarcia aurkezleak TVEn Urtezahar gauean jarri ohi zuenkapa espainiarra. 2) Muguruzak ezinbestean onartubehar izatea koru moduan David Bisbal, Isabel Pantojaeta Manolo Escobar. 3) Muguruzak ezinbestean abestubehar izatea Guardia Zibileko perituek prestaturikokanta. Musika eta lelo nagusia Escobarren ¡Que vivaEspaña! abesti ezagunekoak lirateke, eta gainontzekoesaldiak, Muguruzaren kantetatik harturikoak: «Gureada garaipena, gora gure Espainia! Hipokrisiari stop, goragure Espainia! Horrelakoa da bizitza, gora gure Espainia!Aski da txo esan ozenki: Espainia, hoberena!». Rubalcabakbaldintza berriaren aurkezpenerako prestatu duenesaldia: «Argi esan beharko dute zer duten nahiago, bonbakala Eurovisioneko epaimahaikoen botoak».Serio demonioJuan Kruz Lakasta eta Zaldieroaseriodemonio@berria.infoKontraprogramazioaAmaitzeko, ohi denez, tutti-fruttia: bat: aurreko paragrafokoakhiperbolea eman dezake, baina ez litzateke harritzekoaazkenean horrelakoetara iristea. Orain arte, Zapaterokzioen ezker abertzaleak legezko izateko ETArekinapurtu behar zuela. Orain, ETAren indarkeria errefusatuduelarik, Zapaterok dio ETA existitzen den bitartean Sortukzail izanen duela legezko izatea. ETA desagertzen delarikMuguruzarekin has litezke. Nolanahi ere, ez legokegaizki beste norabidean ere baldintzak jartzen hastea:edo lortzen dute Guardia Zibilak torturatzeari uztea, edoGuardia Zibilarekin mozten dute, ez dago beste biderik.Bi: noiz eta torturen aurkako salaketak aspaldiko ozenenaketa zabalenak zirelarik heldu zen ETA Patxi Lopezhiltzekotan izan zela zioen filtrazioa. Eta noiz eta SortukPatxi Lopezen aurkako balizko atentatua errefusatu zuelarikiritsi zen ETAko ustezko buru militarraren atxiloketa.Tartean ere esan digute ETAk Aznar eta Ares hil etaMadrilgo dorre bikiak, Kio dorreak, eraitsi nahi izan zituela.Ez dugu kasualitateetan sinesten. Bistan da kontraprogramazioaez dela soilik telebisten arteko borrokangertatzen. Galdera da ea zein izanen den kontraprogramatukoduten hurrengo (beldurrezko) pelikula. Hiru: BenediktoXVI.a atalka karrikaratzen ari da Nazareteko Jesusizeneko liburua. Berriki bigarren liburukia aurkeztudu. Hartan dio Jesukristo ez zela iraultzailea, eta erlijioaeta politika zeharo banatzen ditu. Aita saindua jada hirugarrenliburukia prestatzen ari dela zabaldu dute. TorrenteIV pelikula estreinatu berri duten honetan, zalantzapiztu zaigu: zeinek izanen ditu sekuela gehiago, NazaretekoJesusek ala Torrentek?
- Page 2 and 3:
2 berria 2011ko martxoaren 13a, iga
- Page 4 and 5: 4 berria 2011ko martxoaren 13a, iga
- Page 6 and 7: 6 berria 2011ko martxoaren 13a, iga
- Page 8 and 9: 8 berria 2011ko martxoaren 13a, iga
- Page 10 and 11: 10 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 12 and 13: 12 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 14 and 15: 14 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 16 and 17: 16 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 18 and 19: 18 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 20 and 21: 20 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 22 and 23: 22 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 24 and 25: 24 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 26 and 27: 26 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 28 and 29: 28 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 30 and 31: 30 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 32 and 33: 32 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 34 and 35: 34 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 36 and 37: 36 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 38 and 39: 38 berria 2011ko martxoaren 13a, ig
- Page 40 and 41: ZakilixutUrtarrilaren 10ean bete zi
- Page 42 and 43: 02 ‘Santa Maria’-ren bahiketaIg
- Page 44 and 45: 04 ‘Santa Maria’-ren bahiketaIg
- Page 46 and 47: 06 IritziaIgandea •2011ko martxoa
- Page 48 and 49: 08 IngurumenaIgandea •2011ko mart
- Page 50 and 51: 10 ElkarrizketaIgandea •2011ko ma
- Page 52 and 53: 12 FaunaIgandea •2011ko martxoare
- Page 56 and 57: 16 BegiaIgandea •2011ko martxoare
- Page 58 and 59: 18 Denbora-pasaIgandea •2011ko ma
- Page 60 and 61: 20 KioskoaIgandea •2011ko martxoa
- Page 62 and 63: 22 Negoziazio kolektiboaEgitura •
- Page 64 and 65: 24 Hitz bitanBakarrizketanAberats b
- Page 66 and 67: 26 ElkarrizketaEgitura •2011ko ma
- Page 68 and 69: 28 Lan eskaintza publikoaEgitura
- Page 70 and 71: 30 Lan eskaintza publikoaEgitura
- Page 72: 32 EnpresakEgitura •2011ko martxo