hemen duzue PDF formatuan - Badihardugu

Lexikoa eta aldaera lexikoak
Dialektologia
Behin eta berriro esan da orain arteko aurkezpenean, arau emankorrak direla dialektoak
sailkatzeko euskarriak. Horiexek dute erabateko lehentasuna, horiexek direlako
neurtzen eta azaltzen ere errazenak. Dena dela, lexikoa eta aldaera lexikoak ezin dira erabat
utzi alde batera; horiek ere hizkuntzaren zati dira eta badute euren esangura.
Argitu dezagun, lehenengo, batzuk eta besteak zer diren. Leku batetik bestera aldatzen
diren hitzak, erro berezia dutenak dira lexikoaren aztergaia. Esate baterako, irten /
atera / jalgi, ipini / paratu / jarri, bits / apar, ei / omen, oratu / atxiki / heldu tankerakoak.
Aldaera lexikoak, ostera, hitz berberetik eratorritakoak dira. Esate baterako, irten /
erten / urten ez dira hiru hitz, hitz berberaren aldaera soilak baizik. Era berean, atera /
atara / etara / ateri / atra, ipini / ifini / imini, bits / pits, omen / emen, oratu / obatu / ebatu
hitz berberen aldaerak dira.
Ezinbestekoa iruditzen zait batzuk eta besteak zuzen bereiztea, nahiz eta badiren
batzuk eta besteak multzo berean sartzen dituztenak (esate baterako, in Camino 2003).
Garbi dago irten / atera / jalgi hirukoteak ez daukala bata bestearekin zerikusirik: erro
bana dute, jatorri banakoak dira. Aldiz, aldaera lexikoak arrazoi fonetikoen ondorio izan
ohi dira; ipini / ifini / imini, adibidez.
Euren eremuak ere ez dira bat etortzen. Hitzak egonkorragoak dira eta eremu trinko
eta zabalagoak osatzen dituzte; mendebal oso-osoan erabiltzen da, esate baterako, ipini
hitza. Aldaerak, ostera, errazago sortzen dira, eta herri berean eta hiztun berak bat baino
gehiago erabil ditzake aldi berean. Belene Salazarren (2001) arabera, adibidez, imini, ifini
eta ipini, hirurak erabiltzen dira, gehiago edo gutxiago, Bizkaiko Ugao herrian.
115