hemen duzue PDF formatuan - Badihardugu

Deba ibarreko euskararen ezaugarriak
(18) Aditzaren pluralgileak direla eta, badira egin beharreko ñabardura gehiago.
Dagoeneko aurreratu denez, -z- tartekatuta, eta ez mendebalean bezala amaieran
jarrita, erabiltzen da Antzuolan eta Bergaran *edin eta eduki-ren adizkietan: dauzka
(vs mend. daukaz / dekoz), leizke (vs mend. leikez). Bestalde, ekarri eta jakin-en adizkietan
-z- dago Bergaran eta -z- / -tze- arteko lehia Antzuolan: dazkat / dakartzet (vs
mend. dakadaz), dazkit / dakitzet (vs mend. dakidaz). Bergarako Angiozar eta Ubera
auzoetan -z da adizki horietan guztietan pluralgilea, mendebaleko euskalkian bezala
(UNED 1988).
Bergaran eta Antzuolan, gainera, -de (> -re) dago egon-en adizkietan: gare‘gaude’, zare
‘zaude’, dare ‘daude’, genden ‘geunden’, zeren ‘zeuden’… Horrelakoak, dena dela,
Debabarrenean eta Deba ibarreko erdiguneko gainerako hizkeretan ere badira, -z pluralgiledunekin
batera. Erdiguneko hizkerotan, agerian dago sartu berriak direna, zukakoan
baizik ez direlako erabiltzen -de pluralgiledunak. Hitanoan -z da nagusi. Beraz, dare
‘daude’, alde batetik, eta daozak / daonaz ‘zaudek / zauden’, bestetik, entzuten dira.
Adizki horien bokaletan gertatutako bilakaerek ere inguruko hizkera giputzetatik
hartu direla salatzen dute: orainaldian -au- —> -a- egin da (gare, zare, zarete, dare) eta
iraganaldian -eu- —> -e- (genden, zenden, zendeten, zeren). Esan dezagun, gainera,
Bergarako Angiozar eta Ubera auzoetako adinekoek dagoz tankerakoak erabiltzen dituztela
oraindik ere (UNED 1988: 124).
Mutrikun, azkenik, gorago aipatu den -z pluralgilearen aldeko joera ikusten da horretan
ere. Gerhard Bähr-ek (1929: 336), adibidez, gooz eta gaurez, zooz eta zaurez, dooz eta
daurez lehian ikusi zituen gerra aurrean, eta goz, zoz, zozte, doz dira gaur egun entzuten
direnak. Horrelakoak erabiltzen dira, era berean, mendebaleko euskalkiari lotuen dauden
Ermuan eta Debagoienean: gaz ‘gaude’, zaz ‘zaude’, zaze ‘zaudete’, daz ‘daude’, esate
baterako, Aramaion (Ormaetxea 2002: 111).
(19) Esan dezadan, era berean, *edun-en adizkietan -it- pluralgilea dela Deba ibarrean
ohikoena: dittut (vs bizk. dodaz / dotez), jittuat (vs bizk. joadaz)…, baina Debabarrenean
eta Erdigunean -z aukeratzen da iraganaldi pluraleko adizki gehienetan: genduzen /
giñuzen ‘genituen’, zenduzen / ziñuzen ‘zenituen’, zenduezen / ziñuzten / ziñuezen ‘zenituzten’.
3. pertsonan zittuen eta zittuezen erabiltzen dira. Debagoienean, ostera, gittuen‘genituen’,
zittuen ‘zenituen / zenituzten’ esaten dira.
87